საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობა არ იძლევა სოციალური მეწარმეობისა და სოციალური საწარმოს განმარტებას. ამისდა მიუხედავად, დაინტერესებულ პირებს შესაძლებლობა აქვთ კერძო სამართლის იურიდიული პირის დაფუძნებისა და დამკვიდრებული საერთაშორისო გამოცდილების გათვალისწინებით, განახორციელონ სოციალური მეწარმეობა.

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კანონმდებლობა არ იცნობს სოციალური საწარმოს ცნებას, დასაშვებია სოციალური მეწარმეობის განხორციელება კანონმდებლობით ცნობილი რომელიმე კერძო სამართლის იურიდიული პირის დაფუძნების გზით. კერძოდ, სოციალური მეწარმეობა შეიძლება განხორციელდეს უშუალოდ არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ბაზაზე, ან სამეწარმეო იურიდიული პირის დაფუძნების გზით. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირს შეუძლია განახორციელოს სოციალური მეწარმეობა, მის მიერ ცალკე სამეწარმეო იურიდიული პირის დაფუძნების გზითაც.

კერძო სამართლის იურიდიულ პირს (სამეწარმეოს თუ არასამეწარმეოს) უფლება აქვს განახორციელოს ნებისმიერი საქმიანობა, რაც კანონით არ არის აკრძალული, მიუხედავად იმისა, არის თუ არა ეს საქმიანობა მისი სადამფუძნებლო დოკუმენტებით გათვალისწინებული. თუმცა, არის განსაზღვრული საქმიანობის სახეები, რომელთა განხორციელებაც ნებართვის ან ლიცენზიის აღებას საჭიროებს. შესაბამისად, ასეთი საქმიანობის განხორციელებამდე აუცილებელია კანონმდებლობით გათვალისწინებული ლიცენზიის ან ნებართვის აღება (მაგალითად: კერძო მაუწყებლობის ლიცენზია; სააღმზრდელო საქმიანობის ლიცენზია; მშენებლობის ნებართვა; ადგილობრივი საქალაქო რეგულარული სამგზავრო გადაყვანის ნებართვა). გარდა ლიცენზიებისა და ნებართვებისა, კანონმდებლობა ითვალისწინებს შემთხვევებს, როცა განსაზღვრული სახის ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელებამდე, აუცილებელია ამ საქმიანობის რეგისტრაცია ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრში. ამ შემთხვევაში ხდება არა ნებართვის მიღება, არამედ განსაზღვრული სახის საქმიანობების აღრიცხვა (მაგალითად: სურსათის, ცხოველური და მცენარეული პროდუქციის წარმოებასთან, გადამუშავებასთან და დისტრიბუციასთან დაკავშირებული საქმიანობა).

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი იქმნება არასამეწარმეო საქმიანობის განსახორციელებლად, თუმცა ეს არ ზღუდავს მას განახორციელოს დამხმარე ხასიათის სამეწარმეო საქმიანობა, მით უფრო სამეწარმეო საქმიანობა რომელიც სოციალური მიზნობრიობით ხასიათდება. მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად, არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი უფლებამოსილია ეწეოდეს დამხმარე ხასიათის სამეწარმეო საქმიანობას, რომლიდან მიღებული მოგებაც უნდა მოხმარდეს არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის მიზნების რეალიზებას. ამასთან, ასეთი საქმიანობის შედეგად მიღებული მოგების განაწილება არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის დამფუძნებლებს, წევრებს, შემომწირველებს, აგრეთვე ხელმძღვანელობისა და წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირებს შორის დაუშვებელია.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი იცნობს მხოლოდ არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ერთიან ცნებას, შესაბამისად, არასამეწარმეო იურიდიული პირების კავშირის და ფონდის სამართლებრივ ფორმებად დაყოფა არ ხდება. თუმცა, არასამეწარმეო იურიდიული პირი შეიძლება იყოს, როგორც წევრობაზე დაფუძნებული, აგრეთვე არ იყოს დამოკიდებული წევრობაზე.

საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად, მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირთა რეესტრში რეგისტრაციას ექვემდებარება, საქართველოში დაფუძნებული არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირები, აგრეთვე უცხო ქვეყნის არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფილიალი (წარმომადგენლობა) საქართველოში. აღსანიშნავია, რომ 2010 წლის 1 იანვრიდან, კანონში განხორციელებული ცვლილების მიხედვით, საქართველოში რეგისტრირებული არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფილიალი რეგისტრაციას არ ექვემდებარება.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი შეიძლება დააფუძნოს ერთმა ან რამდენიმე პირმა, ეს შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური, ასევე იურიდიული პირი. ამასთან, დამფუძნებელი შეიძლება იყოს როგორც საქართველოს მოქალაქე ან/და საქართველოში რეგისტრირებული იურიდიული პირი, ისე უცხო ქვეყნის მოქალაქე ან/და უცხო ქვეყნის იურიდიული პირი.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის, უცხო ქვეყნის არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფილიალის (წარმომადგენლობის) რეგისტრაცია ხორციელდება მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრში. არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრს აწარმოებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის დამფუძნებელთა/წევრთა შეთანხმება/წესდება უნდა შეიცავდეს შემდეგ მონაცემებს:

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პორის პირველადი რეგისტრაციის მოთხოვნის შემთხვევაში მარეგისტრირებელ ორგანოს უნდა წარედგინოს შემდეგი დოკუმენტები:

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის მიერ განხორციელებული ცვლილებები, რომლებიც იწვევს მათ სარეგისტრაციო დოკუმენტაციაში ცვლილებებს, საჭიროებს რეგისტრაციას. ცვლილება განხორციელებულად ითვლება მეწარმეთა და არასამეწარმეო პირების რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან. ცვლილებების რეგისტრაციისთვის წარსადგენი დოკუმენტები დამოკიდებულია იმაზე თუ რა სახის ცვლილებები შედის იურიდიულ პირში. არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ცვლილებების რეგისტრაციის დროს წარდგენილი უნდა იქნეს:

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის რეგისტრაციის/ცვლილებების რეგისტრაციის ზოგადი ვადა არის 1 სამუშაო დღე, ხოლო საფასური შეადგენს 100 ლარს. ვადის ათვლა იწყება განცხადების შეტანის მომდევნო დღეს და მთავრდება ვადის ბოლო დღის გასვლასთან ერთად. თუ ვადის ბოლო დღე ემთხვევა უქმე ან დასვენების დღეებს, ვადის ბოლო დღეს წარმოადგენს მომდევნო სამუშაო დღე. დაჩქარებული მომსახურების გადახდის შემთხვევაში რეგისტრაცია/ცვლილებების რეგისტრაცია ხდება განცხადების შეტანის დღეს და მომსახურების საფასური შეადგენს 200 ლარს. დაჩქარებული მომსახურების შემთხვევაში ვადის ათვლა იწყება განცხადების რეგისტრაციისთანავე და სრულდება ამ დღის გასვლასთან ერთად.

არასამეწარმეო იურიდიული პირის სადამფუძნებლო დოკუმენტაციით (დამფუძნებელთა შეთანხმება/წესდება) უნდა განისაზღვროს ის ორგანო ან პირი რომელიც უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის რეორგანიზაციის ან ლიკვიდაციის შესახებ. ამასთან, რეორგანიზაციის ან ლიკვიდაციის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებაზე უფლებამოსილი ორგანოს განსაზღვრა დამოკიდებულია კონკრეტული იურიდიული პირის მოწყობის თავისებურებებზე (მაგ: წევრთა კრება, გამგეობა და სხვა).

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის რეორგანიზაცია შეიძლება მოხდეს გაყოფის (დაყოფა, გამოყოფა) ან შერწყმის (გაერთიანება, მიერთება) სახით. რაც შეეხება გარდაქმნას ანუ სამართლებრივი ფორმის შეცვლას, არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სამართლებრივი ფორმის შეცვლა დაუშვებელია, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც სამართლებრივი ფორმის შეცვლით იგი საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად გარდაიქმნება. შესაბამისად, დაუშვებელია არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის გარდაქმნა სამეწარმეო იურიდიულ პირად.

თუ არასამეწარმეო იურიდიული პირის ლიკვიდაცია ხდება თავად იურიდიული პირის გადაწყვეტილებით, არასამეწარმეო იურიდიული პირის ლიკვიდატორებად, ინიშნებიან სადამფუძნებლო დოკუმენტაციით განსაზღვრული პირები ან სადამფუძნებლო დოკუმენტაციით განსაზღვრული ორგანოს/პირის მიერ განსაზღვრული პირი/პირები.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის რეორგანიზაციის ან ლიკვიდაციის პროცესი დაწყებულად ითვლება, უფლებამოსილი ორგანოს/პირის მიერ ამ პროცესის დაწყების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების, მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ლიკვიდაცია ხდება „მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონით დადგენილი წესებით. ამასთან, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი ადგენს დამატებით მოთხოვნებს არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ლიკვიდაციისას ქონების გასხვისებასთან დაკავშირებით. კერძოდ, ლიკვიდაციისას არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ქონების გასხვისება შესაძლებელია, თუ: ა) გასხვისება ხელს უწყობს მის მიერ დასახული მიზნების მიღწევას; ბ) გასხვისება ემსახურება საქველმოქმედო მიზნებს; გ) ქონება გადაეცემა სხვა არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირს.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენილი ქონების მიღებაზე უფლებამოსილ პირს რეგისტრაციისას განსაზღვრავენ არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის დამფუძნებლები/წევრები. თუ არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის დამფუძნებლებმა/წევრებმა არ განსაზღვრეს მისი ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენილი ქონების მიღებაზე უფლებამოსილი პირი, სასამართლო არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენილ ქონებას გადასცემს ერთ ან რამდენიმე არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირს, რომლებსაც აქვთ იგივე ან მსგავსი მიზნები, როგორებიც ლიკვიდირებულ არასამეწარმეო იურიდიულ პირს. თუ ასეთი იურიდიული პირი (პირები) არ არსებობს ან ასეთი იურიდიული პირის (პირების) გამოვლენა შეუძლებელია, შეიძლება მიღებულ იქნეს გადაწყვეტილება ამ ქონების სახელმწიფოსათვის გადაცემის შესახებ. სასამართლომ აღნიშნული ქონება შეიძლება გაანაწილოს ლიკვიდაციის პროცესის დაწყების რეგისტრაციიდან 6 თვის შემდეგ.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენილი ქონების განაწილება მის დამფუძნებლებს/წევრებს, ხელმძღვანელობითი და წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირებს შორის აკრძალულია.

სამეწარმეო იურიდიული პირების სამართლებრივ ფორმებს განსაზღვრავს „მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონი, რომელიც იცნობს შემდეგი ფორმის სამეწარმეო იურიდიულ პირებს: შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება; სააქციო საზოგადოება; კოოპერატივი; სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოება; კომანდიტური საზოგადოება. თითოეული სამართლებრივი ფორმის საწარმო ერთმანეთისგან განსხვავდება შინაარსით, მოწყობით, მართვის და პასუხისმგებლობის თავისებურებებით.

შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება არის საწარმო, რომელშიც კაპიტალი დაყოფილია წილებად და რომლის პასუხისმგებლობა მისი კრედიტორების წინაშე შემოიფარგლება მთელი მისი ქონებით.

შპს-ში მმართველობითი/ხელმძღვანელობითი სისტემა განისაზღვრება წესდებით, ხოლო მინიმალური სისტემა „მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონით. მოქმედებს პრინციპი, თუ კანონი სხვას არ ითვალისწინებს, უფლებამოსილებები და განხორციელების წესები განისაზღვრება წესდებით. ზოგადი წესის მიხედვით, შპს-ში პარტნიორთა ხმის უფლება განისაზღვრება მისი წილის პროპორციულად, თუმცა წესდებით შეიძლება განისაზღვროს, რომ ხმის უფლება ან/და მოგების/ზარალის განაწილება არ არის მათი წილის პროპორციული.

სააქციო საზოგადოება არის საწარმო, რომლის კაპიტალი დაყოფილია წესდებით განსაზღვრული კლასისა და რაოდენობის აქციებად. აქცია არის არამატერიალიზებული სახელობითი ფასიანი ქაღალდი, რომელიც ადასტურებს სააქციო საზოგადოების ვალდებულებებს პარტნიორის (აქციონერის) მიმართ და აქციონერის უფლებებს სააქციო საზოგადოებაში. კაპიტალი შეიძლება განისაზღვროს ნებისმიერი ოდენობით. სააქციო საზოგადოების პასუხისმგებლობა მისი კრედიტორების წინაშე შემოიფარგლება მთელი მისი ქონებით.

სს-ში მმართველობითი/ხელმძღვანელობითი სისტემა განისაზღვრება წესდებით, ხოლო მინიმალური სისტემა „მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონით. მათი უფლებამოსილებები განისაზღვრება კანონით, წესდებით და ხელშეკრულებით. კანონში არის ნორმები, რომელიც ზღუდავს დომინანტი აქციონერის მიერ უფლებების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას.

კოოპერატივი არის წევრთა შრომით საქმიანობაზე დაფუძნებული ან წევრთა მეურნეობის განვითარებისა და შემოსავლის გადიდების მიზნით შექმნილი საწარმო, რომლის ამოცანაა წევრთა ინტერესების დაკმაყოფილება და იგი მიმართული არ არის უპირატესად მოგების მიღებაზე. კოოპერატივი თავისი ვალდებულებების გამო კრედიტორების წინაშე პასუხს აგებს მხოლოდ თავისი ქონებით.

კოოპერატივში მმართველობითი/ხელმძღვანელობითი სისტემა განისაზღვრება წესდებით, ხოლო მინიმალური სისტემა „მეწარმეთა შესახებ” კანონით. ამ კანონით დადგენილი ზოგადი წესის მიხედვით, მართვის ორგანოთა უფლებამოსილებები, გადაწყვეტილების მიღების წესები და გარკვეული საკითხები უნდა მოწესრიგდეს წესდებით. თუმცა არის რიგი საკითხებისა რომელიც იმპერატიულად არის რეგულირებული კანონითვე. თუ კანონი ან წესდება სხვას არ ითვალისწინებს, თითო წევრს აქვს თითო ხმა, ხოლო გადაწყვეტილებები მიიღება ხმების უმრავლესობით.

ზოგადი წესის მიხედვით, საწარმოს სამართლებრივი ფორმის გათვალისწინებით, საწარმოს რეგისტრაციის შესახებ პარტნიორთა მიერ ხელმოწერილი სარეგისტრაციო განაცხადი (პარტნიორთა შეთანხმება/წესდება) უნდა შეიცავდეს შემდეგ მონაცემებს:

საწარმოს პირველადი რეგისტრაციის მოთხოვნის შემთხვევაში მარეგისტრირებელ ორგანოს უნდა წარედგინოს შემდეგი დოკუმენტები:

ცვლილებების რეგისტრაციისთვის წარსადგენი დოკუმენტები დამოკიდებულია იმაზე თუ რა სახის ცვლილებები შედის საწარმოში. საწარმოს ცვლილებების რეგისტრაციის დროს წარდგენილი უნდა იქნეს:

საწარმოს შეუძლია დააარსოს ფილიალი, რომელიც არ არის იურიდიული პირი. საქართველოში რეგისტრირებული საწარმოს ფილიალი რეგისტრაციას არ ექვემდებარება. თუმცა, მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირთა რეესტრში რეგისტრაციას ექვემდებარება უცხო ქვეყნის საწარმოს საქართველოში დაარსებული ფილიალი.

საწარმოს ან/და უცხოური საწარმოს ფილიალის რეგისტრაციის, რეგისტრირებულ მონაცემების ცვლილებების რეგისტრაციის და მისი შეწყვეტის რეგისტრაციის ზოგადი ვადა არის 1 სამუშაო დღე, ხოლო საფასური შეადგენს 100 ლარს. ვადის ათვლა იწყება განცხადების შეტანის მომდევნო დღეს და მთავრდება ვადის ბოლო დღის გასვლასთან ერთად. თუ ვადის ბოლო დღე ემთხვევა უქმე ან დასვენების დღეებს, ვადის ბოლო დღეს წარმოადგენს მომდევნო სამუშაო დღე. დაჩქარებული მომსახურების საფასურის გადახდის შემთხვევაში რეგისტრაცია ხდება განცხადების შეტანის დღეს და მომსახურების საფასური შეადგენს 200 ლარს. დაჩქარებული მომსახურების შემთხვევაში ვადის ათვლა იწყება განცხადების რეგისტრაციისთანავე და სრულდება ამ დღის გასვლასთან ერთად.

გრანტი არის გრანტის გამცემის (დონორის) მიერ გრანტის მიმღებისათვის უსასყიდლოდ გადაცემული მიზნობრივი სახსრები ფულადი ან ნატურალური ფორმით, რომლებიც გამოიყენება კონკრეტული ჰუმანური, საგანმანათლებლო, სამეცნიერო-კვლევითი, ჯანმრთელობის დაცვის, კულტურული, სპორტული, ეკოლოგიური, სასოფლო-სამეურნეო განვითარებისა და სოციალური პროექტების, აგრეთვე სახელმწიფოებრივი ან საზოგადოებრივი მნიშვნელობის პროგრამების განხორციელებისათვის. გრანტად ითვლება ასევე „ინოვაციების შესახებ” საქართველოს კანონით განსაზღვრული ინოვაციური საქმიანობის განსახორციელებლად საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საქართველოს ინოვაციების და ტექნოლოგიების სააგენტოს მიერ გაცემული გრანტი.

„გრანტების შესახებ” საქართველოს კანონით დადგენილი ზოგადი პრინციპის მიხედვით, გრანტად არ ითვლება სამეწარმეო მიზნების მისაღწევად და მეწარმე სუბიექტებზე გაცემული სახსრები. თუმცა, კანონი ითვალისწინებს გამონაკლის შემთხვევებს, როცა სამეწარმეო მიზნებისთვის ან/და მეწარმე სუბიექტებზე დასაშვებია გრანტის გაცემა, კერძოდ გრანტად ითვლება:

გრანტის გამცემი ანუ დონორი შეიძლება იყოს:

გრანტის გაცემის უფლება გააჩნია შესაბამისი კანონით პირდაპირ განსაზღვრულ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს ან/და საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრულ საჯარო სამართლის იურიდიული პირს, რომლის წესდების/დებულების მიზანი ემთხვევა „გრანტების შესახებ” საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ რომელიმე მიზნობრივ მიმართულებას. ასეთი მიზნობრივი მიმართულებებია:

„გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, გრანტის მიმღები შეიძლება იყოს:

• საქართველოს სახელმწიფო საქართველოს პრემიერ-მინისტრის მიერ უფლებამოსილი ორგანოს (ორგანიზაციის) სახით;
• საქართველოს მთავრობა საქართველოს მთავრობის მიერ უფლებამოსილი ორგანოს სახით;
• საქართველოს სახელმწიფო ხელისუფლების ან ავტონომიური რესპუბლიკის ორგანო ან მუნიციპალიტეტი;
• საქართველოს რეზიდენტი ან არარეზიდენტი არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი, მისი წარმომადგენლობა, ფილიალი, განყოფილება;
• საჯარო სამართლის იურიდიული პირი;
• საქართველოს მოქალაქე;
• პირადობის ნეიტრალური მოწმობის ან ნეიტრალური სამგზავრო დოკუმენტის მქონე პირი;
• უცხო ქვეყნის მოქალაქე − საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო ფონდის მიერ გამოცხადებული საგრანტო კონკურსის/კონკურსების მიზნებისთვის;
• აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში ან ცხინვალის რეგიონში (ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში) ლეგიტიმურად მცხოვრები პირი, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით არის რეგისტრირებული და რომელსაც მინიჭებული აქვს პირადი ნომერი;
• აკრედიტებული უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება;
• საერთაშორისო ორგანიზაცია, სხვა სახელმწიფოს სამეწარმეო ან არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი;
• „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსის მქონე იურიდიული პირი;
• საქართველოში რეგისტრირებული მეწარმე სუბიექტი − „ინოვაციების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული ინოვაციური საქმიანობის განსახორციელებლად საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საქართველოს ინოვაციების და ტექნოლოგიების სააგენტოს მიერ გაცემული გრანტის შემთხვევაში;
• საქართველოს ბიზნესომბუდსმენი.

გრანტის ერთ-ერთ თავისებურებას წარმოადგენს მისი მიზნობრიობა, ანუ იგი გაიცემა განსაზღვრულ სფეროებში საზოგადოებრივად სასარგებლო პროექტების/პროგრამების განსახორციელებლად და საზოგადოებრივად სასარგებლო მიზნების მისაღწევად (მაგ. საგანმანათლებლო, ჯანდაცვის დაცვა და სხვა). ამასთან ერთად, აღსანიშნავია, რომ დონორის თანხმობით შეიძლება შეიცვალოს გრანტის მიზნობრიობა და იგი გამოყენებულ იქნეს არა იმ თავდაპირველი მიზნებისათვის, რისთვისაც იგი გაიცა. ამისათვის აუცილებელია საგრანტო ხელშეკრულებაში შესაბამისი ცვლილებების შეტანა.

გრანტის სახით მიღებული ქონების რეალიზაცია დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამგვარი ქმედება წინასწარ იყო გათვალისწინებული გრანტის ხელშეკრულებაში.

სოციალური საწარმო, რომელიც რეგისტრირებულია არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფორმით, საგრანტო დაფინანსების ფარგლებში და კანონმდებლობით გათვალისწინებული წინაპირობების არსებობისას, გათავისუფლებულია დამატებული ღირებულებისა და ქონების გადასახადებისგან. საგრანტო პროექტის ფარგლებში, შემოსავლების სამსახური მიერ საქონლისათვის შესაბამისი (ჰუმანიტარული, ან გრანტის) სტატუსის მინიჭებისას,  საქონლის იმპორტი თავისუფლდება საბაჟო გადასახდელებისაგან. აგრეთვე საგრანტო პროექტის ფარგლებში  ხარჯების შესაბამისობა გრანტის/ორგანიზაციის მიზანთან განაპირობებს მოგების გადასახადით ორგანიზაციის დაბეგვრის ელიმინირებას.

რაც შეეხება მეწარმე სუბიექტად დარეგისტრირებულ სოციალურ საწარმოებს, კანონმდებლობით გათვალისწინებული პირობების არსებობისას, მიღებული გრანტის ფარგლებში, თუ საქონლის/მომსახურების რეალიზაცია არ ხდება, შესაბამისად დამატებული ღირებულების და მოგების გადასახადის  დასაბეგრი ობიექტიც  არ იქნება   (მაგალითად: „ინოვაციების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში, მეწარმე სუბიექტად რეგისტრირებულ სოციალურ საწარმოებზე გაცემული გრანტის სახსრები, თუ იგი არ მოიცავს საქონლის ან მომსახურების რეალიზაციას, დღგ გადამხდელად საწარმოს  რეგისტრაციისათვის აუცილებელ დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაციების 100 000 ლარიან ბრუნვაში მონაწილეობას ვერ მიიღებენ. შესაბამისად, დღგ დაბეგვრის ობიექტიც არ იარსებებს. ამავე მაგალითში, მეწარმე სუბიექტად რეგისტრირებულ  სოციალურ საწარმოებზე გაცემული გრანტის სახსრები, მოგების გადასახადით დაბეგვრის  არსებული მოდელის პირობებში, მოგების გადასახადით დაბეგვრის რაიმე ახალ ობიექტს არ ქმნის).

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 82-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ბ” ქვეპუნქტის მიხედვით, ფიზიკური პირზე გაცემული გრანტი გათავისუფლებულია საშემოსავლო გადასახადისაგან.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 181 მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, გრანტის მიმღებ პირს, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად ყიდულობს გრანტის ხელშეკრულების პირობებით გათვალისწინებულ საქონელს ან/და ამავე საწყისებზე იღებს მომსახურებას, უფლება აქვს, ამ მუხლით დადგენილი წესით ჩაითვალოს ან დაიბრუნოს ამ საქონლისათვის /მომსახურებისათვის გადახდილი დამატებული ღირებულების გადასახადი საგადასახადო ორგანოში საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის ან უკუდაბეგვრისას ბიუჯეტში დამატებული ღირებულების გადასახადის გადახდის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენის საფუძველზე. ამასთან, 181 მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, ამ შემთხვევაში დამატებული ღირებულების გადასახადის ჩათვლა ან დაბრუნება ხორციელდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ განცხადება საგადასახადო ორგანოს წარედგინება დასაბეგრი ოპერაციის განხორციელების თვის მომდევნო 3 თვის ვადაში.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 181-ე მუხლის გამოყენების მიზნებისთვის, გრანტის და გრანტის მიმღების განმარტებისთვის გამოყენებული უნდა იქნეს „გრანტის შესახებ” საქართველოს კანონის დებულებები.

საგრანტო პროექტის ფარგლებში დამატებული ღირებულების გადასახადის დასაბრუნებლად შემოსავლების სამსახურში წარდგენილ უნდა იქნეს (ან აიტვირთოს ელექტრონულად) შემდეგი დოკუმენტები:

1. ნოტარიულად დამოწმებული საგრანტო ხელშეკრულების ასლი; უცხოურ ენაზე არსებული საგრანტო ხელშეკრულების შემთხვევაში ქართულად ნათარგმნი ნოტარიულად დამოწმებული საგრანტო ხელშეკრულების ასლი;
2. საგადასახადო ანგარიშ–ფაქტურის ასლი, თანდართული ზედნადებით;
3. საგადასახადო ფაქტურების რეესტრი, თანდართული საგრანტო ხელშეკრულების ფარგლებში შესაბამისი პერიოდისათვის ათვისებული თანხების შესახებ ინფორმაციის ცხრილით.
4. წერილობითი დასტური, იმის შესახებ, რომ დამატებული ღირებულების გადასახადის დაბრუნება ხდება საგრანტო პროექტის მხოლოდ დაფინანსების (და არა თანადაფინანსების) ნაწილიდან.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სამართლებრივი ფორმით რეგისტრირებული სოციალური საწარმოს მიერ, საგრანტო პროექტის ფარგლებში მიღებული საკურსო მოგება, დონორის მიერ თანხმობის შემთხვევაში ორგანიზაციის შემოსავალია, რომელიც შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას ორგანიზაციის მიერ წესდებით გათვალისწინებული საქველმოქმედო მიზნების მისაღწევად და ასეთი შემოსავალი დაბეგვრას არ ექვემდებარება.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სამართლებრივი ფორმით რეგისტრირებული სოციალური საწარმოს მიერ, საგრანტო პროექტის ფარგლებში დარჩენილი აუთვისებელი ბიუჯეტის ნაშთი, დონორის მიერ თანხმობის შემთხვევაში ორგანიზაციის შემოსავალია, რომელიც შესაძლებელია გამოყენებული იქნას ორგანიზაციის მიერ წესდებით გათვალისწინებული საქველმოქმედო მიზნების მისაღწევად და ასეთი შემოსავალი დაბეგვრას არ ექვემდებარება.

სამოქალაქო ურთიერთობებისთვის ქონების უნივერსალურ განმარტებას იძლევა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი. ამ კოდექსის მიხედვით, ქონება არის ყველა ნივთი და არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე, რომელთა ფლობაც, სარგებლობა და განკარგვა შეუძლიათ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს და რომელთა შეძენაც შეიძლება შეუზღუდავად, თუკი ეს აკრძალული არ არის კანონით ან არ ეწინააღმდეგება ზნეობრივ ნორმებს. სამოქალაქო კოდექსი გამოყოფს ორი ჯგუფის ქონებას – ნივთს და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეს.

უძრავი ნივთის შესაძენად აუცილებელია გარიგების წერილობითი ფორმით დადება და შემძენზე ამ გარიგებით განსაზღვრული საკუთრების უფლების რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. ამასთან, გარიგება შეიძლება გაფორმდეს სანოტარო წესით ან მისი ხელმოწერა შეიძლება მოხდეს მარეგისტრირებელ ორგანოში პასუხისმგებელი მოხელის თანდასწრებით.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი იცნობს სხვისი საკუთრებით შეზღუდული სარგებლობის ისეთ სამართლებრივ ფორმებს როგორებიცაა აღნაგობის უფლება, უზუფრუქტი და სერვიტუტი. ამ უფლებების წარმოშობისთვის აუცილებელია უძრავი ნივთის შეძენისთვის დადგენილი წესების დაცვა, რაც გულისხმობს წერილობითი ხელშეკრულების სათანადო წესით დამოწმებას და მის რეგისტრაციას საჯარო რეესტრში.

„სახელმწიფო ქონების შესახებ” საქართველოს კანონით რეგულირებულ შემთხვევებში, სახელმწიფო ქონების შემძენი, შეიძლება იყოს, როგორც საქართველოში, ისე უცხოეთში რეგისტრირებული კერძო სამართლის იურიდიული პირი. ამასთან, შემძენი შეიძლება იყოს ნებისმიერი საწარმო და არასამეწარმეო იურიდიული პირი, თუ ის აკმაყოფილებს კონკრეტული კატეგორიის ან საპრივატიზაციოდ გატანილი ქონების შეძენისათვის დადგენილ პირობებს და მოთხოვნებს. თუმცა, არის გარკვეული კატეგორიის ქონება რომლის შემძენი, გარდა კანონითვე დადგენილი გამონაკლისი შემთხვევებისა, შეიძლება იყოს მხოლოდ საქართველოს მოქალაქე ან საქართველოში რეგისტრირებული იურიდიული პირი, რომელიც აკმაყოფილებს კანონით დადგენილ მოთხოვნებს (მაგ: სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთის შემძენი).

საქართველოს ორგანული კანონი „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი” განსაზღვრავს მუნიციპალიტეტის ქონების განკარგვასთან დაკავშირებულ საკითხებს. კოდექსის თანახმად, მუნიციპალიტეტის ქონების პრივატიზებისას (გარდა მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთის პრივატიზებისა) ქონების შემძენი შეიძლება იყოს, როგორც სამეწარმეო იურიდიული პირი, ისე არასამეწარმეო იურიდიული პირი, მათ შორის სოციალური მეწარმეობის განმახორციელებელი იურიდიული პირი. რაც შეეხება მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთს, მისი შემძენი შეიძლება იყოს მხოლოდ „სასოფლო სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონით განსაზღვრული პირები (საქართველოს მოქალაქე, საქართველოს მოქალაქეთა გაერთიანება და სხვა).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის თანახმად, სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა, როგორც განსაკუთრებული მნიშვნელობის რესურსი, შეიძლება იყოს მხოლოდ სახელმწიფოს, თვითმმართველი ერთეულის, საქართველოს მოქალაქის ან საქართველოს მოქალაქეთა გაერთიანების საკუთრებაში. ხოლო გამონაკლისი შემთხვევები და სასოფლო-სამეურნეო მიწის საკუთრებასთან დაკავშირებული ურთიერთობები დადგენილია „სასოფლო-სამეურნეო მიწის საკუთრების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონით. „სასოფლო-სამეურნეო მიწის საკუთრების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის თანახმად, საქართველოში რეგისტრირებული კერძო სამართლის იურიდიული პირი სასოფლო-სამეურნეო მიწის მესაკუთრე შეიძლება იყოს იმ შემთხვევაში თუ მისი დომინანტი პარტნიორი არის – საქართველოს მოქალაქე, ავტონომიური რესპუბლიკა, საქართველოს სახელმწიფო, მუნიციპალიტეტი ან საქართველოს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. დომინანტი პარტნიორი განიმარტება შემდეგნაირად − საქართველოში რეგისტრირებული კერძო სამართლის იურიდიული პირის პარტნიორი ან პარტნიორთა ჯგუფი, რომელსაც ეკუთვნის წილის/აქციის/პაის 50 პროცენტზე მეტი ან/და რომელიც წარმოადგენს პარტნიორების (სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაში პარტნიორების ან კომანდიტურ საზოგადოებაში კომპლემენტარების შემთხვევაში) ან დამფუძნებლების/წევრების (არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის შემთხვევაში) უმრავლესობას და იმავდროულად აქვს პრაქტიკული შესაძლებლობა, გადამწყვეტი ზეგავლენა მოახდინოს იურიდიული პირის სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებაზე.

ნებისმიერი კერძო სამართლის იურიდიული პირი შეიძლება გახდეს სახელმწიფო ქონების (როგორც მოძრავი, ისე უძრავი) მოსარგებლე. ამასთან, ზოგადი წესის მიხედვით, კერძო სამართლის იურიდიულ პირს სახელმწიფო ქონება სარგებლობაში გადაეცემა აუქციონის საფუძველზე და სასყიდლით. თუმცა, „სახელმწიფო ქონების შესახებ” საქართველოს კანონი ითვალისწინებს იმის შესაძლებლობას, რომ პირს სახელმწიფო ქონება სარგებლობაში გადაეცეს აუქციონის გარეშე – სასყიდლით ან უსასყიდლოდ. კერძოდ, სახელმწიფო ქონების მმართველს (სახელმწიფო ქონების ეროვნული სააგენტო ან სხვა უფლებამოსილი დაწესებულება) უფლება აქვს, საქართველოს მთავრობის თანხმობით, კერძო სამართლის იურიდიულ პირს სარგებლობაში გადასცეს სახელწმიფო ქონება, აუქციონის გარეშე, სასყიდლით ან უსასყიდლოდ. ამასთან, ასეთი ქონების მიმღები შეიძლება იყოს, როგორც არასამეწარმეო იურიდიული პირი, ისე სამეწარმეო იურიდიული პირი (მათ შორის სოციალური მეწარმეობის განმახორციელებელი).

საქართველოს ორგანული კანონის „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის” თანახმად, მუნიციპალიტეტის ქონების (მოძრავი ნივთი, უძრავი ნივთი) სარგებლობის უფლებით გადაცემა ხდება აუქციონის ფორმით ან პირდაპირი განკარგვის წესით. ქონება სარგებლობის უფლებით შეიძლება გადაეცეს, როგორც არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირს, ისე სამეწარმეო იურიდიულ პირს. ამასთან, სარგებლობაში გადაცემა შეიძლება მოხდეს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული სარგებლობის ნებისმიერი ფორმით (აღნაგობა; უზუფრუქტი; ქირავნობა; იჯარა; თხოვება და სხვა).

საქართველოს ორგანული კანონის „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსით” დადგენილი ზოგადი წესის თანახმად, მუნიციპალიტეტის ქონების სარგებლობაში გადაცემა ხდება აუქციონის გზით. თუმცა, კოდექსი ითვალისწინებს იმის შესაძლებლობას, რომ მუნიციპალიტეტის ქონების სარგებლობაში გადაცემა მოხდეს აუქციონის გარეშე, პირდაპირი განკარგვის წესით. ამასთან, ასეთი გადაცემა შეიძლება მოხდეს, სასყიდლით ან უსასყიდლოდ, პირობებით ან უპირობოდ. პირდაპირი განკარგვის წესით მუნიციპალიტეტის ქონების გადაცემის ინიციატორი შეიძლება იყოს თავად დაინტერესებული კერძო სამართლის იურიდიული პირი.

საქართველოს ორგანული კანონის „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის” თანახმად, მუნიციპალიტეტის ქონება, პირდაპირი განკარგვის წესით, შეიძლება უსასყიდლოდ სარგებლობაში გადაეცეს ნებისმიერ კერძო სამართლის იურიდიულ პირს (როგორც არასამეწარმეო, ისე სამეწარმეო იურიდიულ პირს). ამასთან, უსასყიდლოდ ქონების გადაცემა შეიძლება მოხდეს არაუმეტეს 2 წლის ვადით. ასეთი გადაცემის ინიციატორი შეიძლება იყოს თავად დაინტერესებული კერძო სამართლის იურიდიული პირი. ხოლო გადაწყვეტილებას იღებს მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანო, მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თანხმობით.

პირველი კატეგორიის საწარმო (მათ შორის სოციალური საწარმო) ბუღალტრულ აღრიცხვასა და ფინანსურ ანგარიშგებას აწარმოებს ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტების (ფასს) მიხედვით, დანარჩენი კატეგორიის საწარმოები (მათ შორის სოციალური საწარმო), ასევე მცირე და საშუალო საწარმოები ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტების (მსს ფასს) მიხედვით. იმავდროულად მეოთხე კატეგორიის საწარმოს აქვს მეოთხე კატეგორიის ფინანსური ანგარიშგების სტანდარტის გამოყენების უფლება.

სოციალური საწარმო, რომელიც რეგისტრირებულია არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირად, ბუღალტრულ აღრიცხვას და ფინანსურ ანგარიშგებას აწარმოებს არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების ფინანსური ანგარიშგების სტანდარტის შესაბამისად. არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირს უფლება აქვს, ასევე გამოიყენოს ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტები (ფასს) ან მცირე და საშუალო საწარმოების ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტები (მსს ფასს), ამასთან ეკონომიკური საქმიანობის ნაწილში ამ სტანდარტების გამოყენებას სავალდებულო ხასიათი აქვს.

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი, მათ შორის ეკონომიკური საქმიანობის ან სოციალური მეწარმეობის განმახორციელებელი ა(ა)იპ, ვალდებულია სულ მცირე წელიწადში ერთხელ მოამზადოს ფინანსური ანგარიშგება. არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი გათავისუფლებულია ანგარიშგების ბუღალტრული აღრიცხვის, ანგარიშგებისა და აუდიტის ზედამხედველობის სამსახურში წარდგენის ვალდებულებისაგან.

ასეთი სუბიექტი ვალდებულია ანგარიშგებები და აუდიტორული დასკვნა დაუყოვნებლივ, მაგრამ არაუგვიანეს საანგარიშგებო პერიოდის მომდევნო წლის 1 ოქტომბრისა, წარუდგინოს სამსახურს. თუ სუბიექტის საანგარიშგებო პერიოდი არ ემთხვევა კალენდარულ წელს, იგი ვალდებულია სამსახურს წარუდგინოს ანგარიშგება მისი ხელმისაწვდომობისთანავე, დაუყოვნებლივ, მაგრამ საანგარიშგებო პერიოდის დასრულებიდან არაუგვიანეს 9 თვისა.

საწარმოების ჯგუფის ზომითი კატეგორია განისაზღვრება მშობელი საწარმოს საანგარიშგებო პერიოდის ბოლოს კონსოლიდაციის წესით გამოანგარიშებული აქტივების ჯამური ღირებულების, შემოსავლისა და საანგარიშგებო პერიოდში დასაქმებულთა საშუალო რაოდენობის მიხედვით.

დაბეგვრის ობიექტი სოციალური საწარმოსათვის დამოკიდებულია, იმაზე თუ რა სამართლებრივი ფორმით არის იგი დარეგისტრირებული, როგორც სამეწარმეო სუბიექტი, თუ როგორც არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი. სამეწარმეო სუბიექტის (მაგ: შპს) დაბეგვრის ობიექტია განაწილებული მოგება, ხოლო დაბეგვრის დანარჩენი ობიექტი საწარმოსთვისაც და ა(ა)იპ-ისთვისაც იდენტურია. კერძოდ:

მოგების გადასახადის განაკვეთია 15 პროცენტი. მოგების გადასახადით დასაბეგრი თანხა მიიღება დაბეგვრის ობიექტის მიხედვით განხორციელებული განაცემის/გაწეული ხარჯის ოდენობის 0.85-ზე გაყოფის შედეგად.

მოგების გადასახადის დეკლარაცია საგადასახადო ორგანოს წარედგინება ყოველთვიურად, არაუგვიანეს საანგარიშო თვის მომდევნო თვის 15 რიცხვისა და ამავე ვადაში უნდა მოხდეს მოგების გადასახადის გადახდა.

ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი სოციალური საწარმო, რომელიც რეგისტრირებულია არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სამართლებრივი ფორმით, დაიბეგრება მოგების გადასახადით თუ: ა) ხარჯი არ უკავშირდება ეკონომიკურ საქმიანობას; ბ) ეკონომიკური საქმიანობიდან მიღებული შემოსავალი არ იხარჯება/წარიმართება ორგანიზაციის საქმიანობის მიზნის მისაღწევად.

ხარჯების გაწევის და სხვა გადახდების/განაცემების განხორციელების მომენტად ითვლება მათი ფაქტობრივად გაწევის/განხორციელების მომენტი. შესაბამისად, ასეთი დაბეგვრის ობიექტები მოგების გადასახადით იბეგრება იმ საანგარიშო თვეში, როცა დადგა მათი ფაქტობრივი გაწევის/განხორციელების მომენტი.

მეწარმე სუბიექტად დარეგისტრირებული სოციალური საწარმოს განაწილებული მოგება არის მოგება, რომელიც საწარმოს მიერ მის პარტნიორზე/პარტნიორებზე დივიდენდის სახით ფულადი ან არაფულადი ფორმით ნაწილდება.

განაწილებულ მოგებად არ ითვლება დივიდენდის განაწილება ცალკეულ შემთხვევებში. მათ შორის სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაზე, კომანდიტურ საზოგადოებაზე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაზე, სააქციო საზოგადოებასა და კოოპერატივზე დივიდენდის განაწილება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც დივიდენდის განაწილება ხდება მოგების გადასახადისაგან გათავისუფლებულ პირზე და კომერციულ ბანკზე, საკრედიტო კავშირზე, სადაზღვევო ორგანიზაციაზე, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციაზე და სესხის გამცემ სუბიექტზე.

მოგების გადასახადით არ იბეგრება უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის ან/და ფულადი სახსრების გადაცემის ცალკეული შემთხვევები. მათ შორის:

1. კალენდარული წლის განმავლობაში საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული შემოწირულება, რომელიც მის მიერ წინა კალენდარული წლის განმავლობაში მიღებული წმინდა მოგების 10 პროცენტს არ აღემატება;
2. უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება, მომსახურების გაწევა ან ფულადი სახსრების გადაცემა, რომელიც დაბეგრილია გადახდის წყაროსთან;
3. უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება, მომსახურების გაწევა ან ფულადი სახსრების გადაცემა არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სამართლებრივი ფორმით რეგისტრირებული სოციალური საწარმოს მიერ საქველმოქმედო საქმიანობის ფარგლებში;
4. სახელმწიფოსათვის, მუნიციპალიტეტისათვის ან საჯარო სამართლის იურიდიული პირისათვის უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება, მომსახურების  გაწევა ან/და ფულადი სახსრების გადაცემა.
5. უსასყიდლოდ საქონლის მიწოდება/მომსახურების გაწევა იმ პირებისათვის, რომელიც მოგების გადასახადით იბეგრება საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 97-ე მუხლის პირველი და მე-3 ნაწილებით გათვალისწინებული დაბეგვრის ობიექტების მიხედვით.

დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ) არის არაპირდაპირი გადასახადი, რომელიც არის საქონლის/მომსახურების მოხმარებაზე დადგენილი გადასახადი, რომელიც ამ საქონლის/მომსახურების ფასის პირდაპირპროპორციულია.

თუ სოციალური საწარმოს მიერ ეკონომიკური საქმიანობის ფარგლებში, ნებისმიერი უწყვეტი 12 კალენდარული თვის განმავლობაში, განხორციელებული დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაციების საერთო თანხა აღემატება 100 000 ლარს, იგი ვალდებულია დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციისათვის მიმართოს საგადასახადო ორგანოს, დასაბეგრი ოპერაციების საერთო თანხის 100 000 ლარზე გადაჭარბების დღიდან არა უგვიანეს 2 სამუშაო დღისა. ამასთან, დღგ-ის გადამხდელად ითვლება იმ დასაბეგრი ოპერაციის განხორციელების მომენტიდან (ამ ოპერაციის ჩათვლით), რომლის მიხედვითაც დასაბეგრი ოპერაციის საერთო თანხა გადააჭარბებს 100 000 ლარს.

დღგ-ის გადამხდელ სოციალურ საწარმოს შეუძლია მიმართოს საგადასახადო ორგანოს დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის გაუქმების მოთხოვნით, თუ მის მიერ ბოლო 12 კალენდარული თვის განმავლობაში განხორციელებული დასაბეგრი ოპერაციების (გარდა ოპერაციებისა, რომელიც საგადასახადო კოდექსის შესაბამისად გათავისუფლებულია დღგ-ისგან) საერთო თანხა დღგ-ის გარეშე არ აღემატება 100 000 ლარს და მისი დღგ-ის გადამხდელად უკანასკნელი რეგისტრაციის თარიღიდან გასულია 1 წელი.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაცია უქმდება:
ა) საწარმოს/ორგანიზაციის ლიკვიდაციისას − სახელმწიფო/სამეწარმეო რეესტრში რეგისტრაციის გაუქმების თარიღიდან;
ბ) პირის გარდაცვალებისას − გარდაცვალების თარიღიდან;
გ) დღგ-ის რეგისტრაციის გაუქმების თაობაზე პირის განცხადებისას ან თანხმობისას პირის წერილობითი მიმართვის/თანხმობის მომდევნო თვის პირველი რიცხვიდან;
დ) „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული წესით გაკოტრების საქმის წარმოების დაწყებისას − სასამართლოს მიერ გამოტანილი გაკოტრების შესახებ განჩინების გამოქვეყნებიდან.

გადასახადის გადამხდელი ვალდებულია საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურები გამოწეროს დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის ძალაში შესვლის დღიდან განხორციელებულ ოპერაციებზე, მათ შორის დღგ-ის გადამხდელად არარეგისტრირებულ საწარმო/ორგანიზაციებზე.

არარეზიდენტის (გარდა საქართველოს მოქალაქე ფიზიკური პირისა) მიერ სამეწარმეო სუბიექტად ან არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირად რეგისტრირებული სოციალური საწარმოსათვის, საქართველოს ტერიტორიაზე გაწეული მომსახურება დაიბეგრება დღგ-ის უკუდაბეგვრის წესით. ამ შემთხვევაში რეზიდენტი სოციალური საწარმო არის საგადასახადო აგენტი და აწარმოებს დღგ-ის დარიცხვას მომსახურებისათვის გასაცემ თანხაზე.

დღგ ჩათვლის მისაღებად სავალდებულოა სოციალური საწარმო რეგისტრირებული იყოს დღგ-ის გადამხდელად. დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრირებული პირის მიერ უკუდაბეგვრის შემთხვევაში, დარიცხული და დღგ-ის დეკლარაციაში ასახული უკუდაბეგვრის დღგ-ის თანხა, იმავდროულად ჩათვლის მიღების საფუძველია. შესაბამისად, დღგ-ის გადამხდელს უფლება აქვს დარიცხული და დღგ-ის დეკლარაციაში ასახული დღგ-ის თანხა ჩაითვალოს იმავე დეკლარაციით, საქართველოს საგადასახადო კოდექსით ჩათვლისთვის დადგენილი წესის შესაბამისად.

დღგ ჩათვლის უფლებით ოპერაციის განთავისუფლება გულისხმობს, რომ ამ ოპერაციების განხორციელების შემთხვევაში დასაბეგრ პირებს, უფლება აქვთ, საქართველოს საგადასახადო კოდექსით დადგენილი წესით ჩაითვალონ ამ ოპერაციებზე გაწეულ ხარჯებთან დაკავშირებული დღგ. ხოლო დღგ ჩათვლის უფლების გარეშე ოპერაციის განთავისუფლება ნიშნავს, რომ ამ ოპერაციების განხორციელების შემთხვევაში დასაბეგრ პირებს უფლება არ აქვთ ჩაითვალონ დღგ, ამ ოპერაციებზე გაწეულ ხარჯებთან დაკავშირებით.

დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრირებული სოციალური საწარმოს მიერ მეორე საწარმოზე საქონლის უსასყიდლოდ გადაცემა ეკონომიკური საქმიანობის ფარგლებში განიხილება დღგ-ით დასაბეგრ ოპერაციად. თუ მას ამ საქონელზე ან მასზე გაწეულ ხარჯზე დღგ სრულად ან ნაწილობრივ აქვს ჩათვლილი. ამ შემთხვევაში დასაბეგრი ოპერაციის თანხა არის საქონლის შესყიდვის ფასი ამ ან ანალოგიურ საქონელზე, ან თუ ასეთი არ არსებობს − მისი წარმოების ფასი, რომელიც შესაბამის შემთხვევებში დგინდება საქონლის გამოყენების, გასხვისების, დასაკუთრების (მფლობელობაში დარჩენის) ან დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის გაუქმების მომენტში.

დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრირებული სოციალური საწარმოს მიერ მეორე ორგანიზაციაზე საქონლის უსასყიდლოდ გადაცემა, თუ სოციალური საწარმო არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირად არის რეგისტრირებული და გადაცემა საქველმოქმედო საქმიანობის ფარგლებში ხორციელდება, არ განიხილება დღგ-ით დასაბეგრ ოპერაციად.

დღგ-ის მიზნებისათვის მიწისა და მასზე დამაგრებული შენობა-ნაგებობის მიწოდებისას, ოპერაცია ითვლება შენობა-ნაგებობის მიწოდებად და მიღებული/მისაღები კომპენსაციის თანხა სრულად ექვემდებარება დღგ-ით დაბეგვრას.

საშემოსავლო გადასახადი არის საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადი, რომლის გადამხდელს წარმოადგენენ რეზიდენტი ფიზიკური პირები, ასევე არარეზიდენტი ფიზიკური პირები, რომლებიც შემოსავალს იღებენ საქართველოში არსებული წყაროდან.

საქართველოს რეზიდენტად, მიმდინარე საგადასახადო წლის განმავლობაში, ითვლება ფიზიკური პირი, რომელიც ფაქტობრივად იმყოფება საქართველოს ტერიტორიაზე 183 დღე ან მეტ ხანს ნებისმიერი უწყვეტი 12 კალენდარული თვის პერიოდში, რომელიც მთავრდება ამ საგადასახადო წელს, ან ფიზიკური პირი, რომელიც ამ საგადასახადო წლის განმავლობაში იმყოფებოდა უცხო ქვეყანაში საქართველოს სახელმწიფო სამსახურში. საქართველოს ტერიტორიაზე 183 დღეზე ნაკლებ ხანს ყოფნის შემთხვევაში ნებისმიერი უწყვეტი 12 კალენდარული თვის პერიოდში ფიზიკური პირი ითვლება არარეზიდენტად.

რეზიდენტი ფიზიკური პირის საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია დასაბეგრი შემოსავალი, რომელიც განისაზღვრება, როგორც სხვაობა კალენდარული წლის განმავლობაში მიღებულ ერთობლივ შემოსავალსა და ამ პერიოდისათვის საქართველოს საგადასახადო კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების თანხებს შორის.

გადახდის წყაროსთან შემოსავლები იბეგრება შემდეგი განაკვეთებით: ხელფასი – 20%-ით; პროცენტი -5%-ით; დივიდენდი -5%-ით; რეზიდენტი ფიზიკური პირის მიერ მიღებული როიალტი -20%-ით.

საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისაგან თავისუფლდება რეზიდენტი ფიზიკური პირის მიერ მიღებული შემოსავალი (მათ შორის, სარგებელი), რომელიც არ განეკუთვნება საქართველოში არსებული წყაროდან მიღებულ შემოსავალს.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 82-ე მუხლის შესაბამისად, საშემოსავლო გადასახადით არ იბეგრება შემდეგ ფიზიკურ პირთა მიერ კალენდარული წლის განმავლობაში მიღებული დასაბეგრი შემოსავალი 3000 ლარამდე:

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 82-ე მუხლის შესაბამისად, საშემოსავლო გადასახადით არ იბეგრება:

2020 წლის 1 მაისიდან 6 კალენდარული თვის განმავლობაში, აგრეთვე 2020 წლის 1 დეკემბრიდან 6 კალენდარული თვის განმავლობაში, თვეში 750 ლარის ხელფასზე საშემოსავლო გადასახადისგან თავისუფლდებიან ის ფიზიკური პირები, რომლებიც დაქირავებით არიან დასაქმებულები და ამ პერიოდში, თითოეულ თვეში მათი ხელფასი არ აღემატება 1500 ლარს.

გადახდის წყაროსთან საშემოსავლო გადასახადის დაკავება ხდება საქართველოს საგადასახადო კოდექსით დადგენილი წესების შესაბამისად. ამასთან, ახალი კორონავირუსიდან გამომდინარე დადგენილია დამატებითი გამონაკლისიც. კერძოდ, გარდამავალი ეტაპისთვის, 2020 წლის 1 მაისიდან 6 თვის განმავლობაში, აგრეთვე 2020 წლის 1 დეკემბრიდან 6 კალენდარული თვის განმავლობაში ყველა ტიპის საწარმოები (მათ შორის სოციალური საწარმოები), ორგანიზაციები და მეწარმე ფიზიკური პირები, რომლებსაც დაქირავებული ჰყავთ ფიზიკური პირები და მათი შესრულებული სამუშაოების შესაბამისად იხდიან ხელფასს და ამავდროულად იხდიან საშემოსავლო გადასახადს, ვალდებულები არიან არ დააკავონ წყაროსთან საშემოსავლო გადასახადი 750 ლარამდე ხელფასზე, თუ თითოეულ თვეში მათი ხელფასი არ აღემატება 1500 ლარს.

თუ დასაქმებული პირის დარიცხული ხელფასი შეადგენს 1200 ლარს, აღნიშნულ თანხას აკლდება 750 ლარი და საშემოსავლო გადასახადს დამსაქმებელი იხდის მხოლოდ დარჩენილ 450 ლარზე (90 ლარს).

დამქირავებლის მიერ 2021 წლის 01 თებერვლიდან დაქირავებულ პირთა შესახებ ინფორმაცია შემოსავლების სამსახურს წარედგინება ელექტრონულად, შრომითი ურთიერთობის დაწყებამდე, შემოსავლების სამსახურის ვებგვერდის (www.rs.ge) მეშვეობით.

„დაქირავებულ პირთა რეესტრში“ აისახება დაქირავებულ პირთა შესახებ შემდეგი სახის ინფორმაცია:

• დაქირავებული პირის პირადი ნომერი, სახელი და გვარი, სქესი, მოქალაქეობა, დაბადების თარიღი, მობილური ტელეფონის ნომერი;
• სამუშაო განაკვეთი;
• სტატუსი – აქტიური, შეჩერებული, შეწყვეტილი;
• სტატუსის შეწყვეტის/შეჩერების თარიღი.

რეესტრში გათვალისწინებული მონაცემების ცვლილებისას დამქირავებელი ვალდებულია შესაბამისი ცვლილებები 5 სამუშაო დღის ვადაში ასახოს „დაქირავებულ პირთა რეესტრში“, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც დაქირავებულს ენიჭება სტატუსი – აქტიური, რა დროსაც შესაბამისი ცვლილების რეესტრში ასახვა  უნდა განხორციელდეს არაუგვიანეს შრომითი ურთიერთობის განახლების თარიღისა.

არაეკონომიკური საქმიანობის ფარგლებში, არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირად რეგისტრირებული სოციალური საწარმო საგადასახდო მიზნებისათვის განიხილება ორგანიზაციად. ხოლო ორგანიზაციის ქონება, აგრეთვე ორგანიზაციაზე ლიზინგით გაცემული ქონება, გარდა მიწისა და ორგანიზაციის მიერ ეკონომიკური საქმიანობისათვის გამოყენებული ქონებისა გათავისუფლებულია ქონების გადასახადისაგან (საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 206-ე მუხლის 1 ნაწილის „ე’’ ქვეპუნქტი). ამასთან, არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირად რეგისტრირებული სოციალური საწარმოს მიერ ეკონომიკური საქმიანობისთვის გამოყენებული ქონება იბეგრება და არ არის გათავისუფლებული ქონების გადასახადისგან.

თუ სოციალური საწარმო, რომელსაც ეკუთვნის ქონების გადასახადის გადახდა, არსებობს მხოლოდ არასრული კალენდარული წლის განმავლობაში, ქონების გადასახადს იხდის ამ პერიოდის პროპორციულად (მაგალითად, თუ საწარმო დაარსდა საანგარიშო წლის 01 ივლისს, შესაბამისი საანგარიშო წლის მიხედვით გადაიხდის ქონების წლიური გადასახადის 1/2 ნაწილს. თუ საწარმო დაარსდა საანგარიშო წლის 01 სექტემბერს შესაბამისი საანგარიშო წლის მიხედვით გადაიხდის ქონების წლიური გადასახადის 1/4 ნაწილს და ა.შ)

სოციალურმა საწარმო, რომელსაც ეკუთვნის ქონების გადასახადის გადახდა, ქონების (გარდა მიწისა) გადასახადს იხდის არა უგვიანეს საგადასახადო წლის მომდევნო წლის 1 აპრილისა. ამასთანავე, საწარმო ქონებაზე გადასახადს იხდის მიმდინარე გადასახდელის სახით, გასული საგადასახადო წლის წლიური გადასახადის ოდენობით, არა უგვიანეს საგადასახადო წლის 15 ივნისისა.

სამეწარმეო სუბიექტად ან არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირად რეგისტრირებული სოციალური საწარმო, აგრეთვე ორგანიზაცია მიწაზე ქონების გადასახადს იხდის არა უგვიანეს კალენდარული წლის 15 ნოემბრისა.

სოციალური საწარმოსათვის დასაბეგრ ქონებაზე, გარდა მიწისა, გადასახადის წლიური განაკვეთი განისაზღვრება დასაბეგრი ქონების საშუალო წლიური საბალანსო ნარჩენი ღირებულების (გამოიანგარიშება კალენდარული წლის დასაწყისისა და ბოლოსთვის აქტივების საშუალო ღირებულების მიხედვით) არა უმეტეს 1 პროცენტის ოდენობით. ამასთან, მხოლოდ უძრავი ქონების საბალანსო ნარჩენი ღირებულება 2000 წლამდე შესყიდულ აქტივებზე იზრდება 3-ჯერ, 2000 წლიდან 2004 წლამდე შესყიდულ აქტივებზე – 2-ჯერ, ხოლო 2004 წელს შესყიდულ აქტივებზე – 1.5-ჯერ, ხოლო იმ აქტივებზე, რომელთა შესყიდვის შესახებ ინფორმაცია არ არსებობს, საშუალო წლიური საბალანსო ნარჩენი ღირებულება იზრდება 3-ჯერ (საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 202-ე მუხლი).

არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწაზე ქონების გადასახადი გამოიანგარიშება გადასახადის განაკვეთის გამრავლებით მიწის ნაკვეთის ფართობზე (კვადრატულ მეტრებში). არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწაზე ქონების გადასახადის საბაზისო განაკვეთი დგინდება წელიწადში მიწის ერთ კვადრატულ მეტრზე 0,24 ლარის ოდენობით. არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწაზე ქონების გადასახადის განაკვეთები კონკრეტული მიწის ნაკვეთისათვის (მიწის ნაკვეთის ადგილმდებარეობის გათვალისწინებით) განისაზღვრება ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების გადაწყვეტილებით შესაბამისი საბაზისო განაკვეთის გამრავლებით ტერიტორიულ კოეფიციენტებზე. ამასთანავე, ეს ტერიტორიული კოეფიციენტი არ შეიძლება იყოს 1,5-ზე მეტი.

სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწაზე გადასახადი გამოიანგარიშება გადასახადის განაკვეთის გამრავლებით მიწის ნაკვეთის ფართობზე (ჰექტრებში). წლიურ საბაზისო განაკვეთს ლარებში ერთ ჰექტარზე გაანგარიშებით ადგენს საქართველოს მთავრობა: ა.ა) სათიბებისა და საძოვრებისათვის – ტერიტორიული ერთეულებისა და მიწის სახეობების მიხედვით, 1.5 ლარიდან 20 ლარამდე ზღვრული ოდენობის ფარგლებში; ა.ბ) სახნავისა და საკარმიდამოსათვის – ტერიტორიული ერთეულებისა და მიწის ხარისხის მიხედვით, 50 ლარიდან 100 ლარამდე ზღვრული ოდენობის ფარგლებში; ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს გადაწყვეტილებით განისაზღვრება გადასახადის განაკვეთი, რომლის ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილი წლიური საბაზისო განაკვეთის 150 პროცენტს.

სამეწარმეო სუბიექტად ან არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირად რეგისტრირებული სოციალური საწარმო, აგრეთვე ორგანიზაცია ქონების გადასახადის დეკლარაციას შესაბამის საგადასახადო ორგანოს წარუდგენს არა უგვიანეს კალენდარული წლის 1-ლი აპრილისა. დეკლარაციაში მონაცემები დასაბეგრი ქონების შესახებ უნდა შეტანილ იქნეს გასული საგადასახადო წლის მიხედვით, ხოლო დასაბეგრი მიწის შესახებ – მიმდინარე საგადასახადო წლის მიხედვით.

სამეწარმეო სუბიექტებად რეგისტრირებული სოციალური საწარმოებისათვის აქტივების ღირებულება გამოიანგარიშება ბუღალტრული აღრიცხვის საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად, ხოლო არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირად რეგისტრირებული სოციალური საწარმოებისათვის საქველმოქმედო საქმიანობის ნაწილში, არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების ფინანსური ანგარიშგების სტანდარტის შესაბამისად.

თუ ქონების გადასახადში მიმდინარე საგადასახადო წლის მოსალოდნელი საგადასახადო ვალდებულების ოდენობა, მათ შორის, საგადასახადო შეღავათების გათვალისწინებით, არანაკლებ 50 პროცენტით მცირდება გასულ საგადასახადო წელთან შედარებით და აღნიშნულის შესახებ გადასახადის გადამხდელი არა უგვიანეს საანგარიშო წლის 1 ივნისისა აცნობებს შესაბამის საგადასახადო ორგანოს, გადასახადის გადამხდელს უფლება აქვს შეამციროს ან საერთოდ არ გადაიხადოს მიმდინარე გადასახდელის თანხა.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 721 მუხლის შესაბამისად, საგადასახადო დოკუმენტი წარმოადგენს საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მიერ დადგენილი ფორმის დოკუმენტს, რომელიც გამოიწერება: ა) ქვეყნის შიგნით საქონლის ტრანსპორტირებისას; ბ) საქონლის მიწოდებისას; გ) მომსახურების გაწევისას.

საგადასახადო დოკუმენტის გამოწერა შეუძლია როგორც მეწარმე სუბიექტად, ისე არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სახით რეგისტრირებულ სოციალურ საწარმოს (როგორც დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრირებულ, ასევე არარეგისტრირებულ პირს). საგადასახადო დოკუმენტის გამოწერა ხდება გადამხდელის ელექტრონული პორტალიდან. ამასთან, საგადასახადო დოკუმენტის გამოწერის/გამოუწერლობის შემთხვევაში, დგება ყველა ის სამართლებრივი შედეგი, რომელიც შესაბამის შემთხვევაში დადგებოდა სასაქონლო ზედნადების ან/და საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის გამოწერისას/გამოუწერლობისას.

საგადასახადო დოკუმენტი კარგი გამოსავალია დღგ გადამხდელად არარეგისტრირებული პირისათვის, მომსახურების მიწოდებაზე პირველადი საგადასახადო დოკუმენტის გამოსაწერად. ამასთან დღგ გადამხდელად რეგისტრირებულ პირს ორი დოკუმენტის ნაცვლად (სასაქონლო ზედნადები, საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურა) ერთი დოკუმენტის წარდგენის შესაძლებლობა ეძლევა. იმავდროულად უზრუნველყოფილია საგადასახადო ანგარიშგების გამარტივება, საგადასახადო ანგარიშგებისთვის საჭირო დროისა და ხარჯების შემცირება, აგრეთვე საგადასახადო ანგარიშგებისას დაშვებული შეცდომების რაოდენობის შემცირება.

შეცდომის აღმოჩენის შემთხვევაში, შესაძლებელია საგადასახადო დოკუმენტში შეტანილი რეკვიზიტების ცვლილება-კორექტირება, რედაქტირება და გაუქმება. კორექტირება/რედაქტირება/გაუქმება ასევე შესაძლებელია დადასტურებულ/დეკლარირებულ საგადასახადო დოკუმენტშიც, რომელიც საჭიროებს მყიდველის მიერ დადასტურებას.

შესაძლებელია დღგ გადამხდელად რეგისტრირებული პირის მიერ საგადასახადო დოკუმენტის, მათ შორის მყიდველის მიერ დაუდასტურებელი საგადასახადო დოკუმენტის, დღგ-ის დეკლარაციაზე მიბმა.

მიწოდებულ საქონელზე/მომსახურებაზე გამოწერილ საგადასახადო დოკუმენტში მიეთითება საკომპენსაციო თანხაზე გამოწერილი ავანსის საგადასახადო დოკუმენტის (მათ შორის, კორექტირების) ნომერი, გამოწერის თარიღი და დღგ-ის თანხა, რომლის მიხედვით გაინაშთება (შემცირდება) დარიცხული დღგ-ის თანხა.

საქონლის უკან დაბრუნების შემთხვევაში გამყიდველის მიერ გამოიწერება საქონლის უკან დაბრუნების საგადასახადო დოკუმენტი. საქონლის უკან დაბრუნებისას გამოწერილ უკან დაბრუნების საგადასახადო დოკუმენტში, ტრანსპორტირებისათვის, სავალდებულოა მხოლოდ დაბრუნებელი საქონლის ოდენობის მითითება.

მოქმედი კანონმდებლობით სასაქონლო ზედნადების გამოწერა სავალდებულოა სამეწარმეო საქმიანობისათვის ქვეყნის შიგნით საქონლის ტრანსპორტირებისას, ხოლო საქონლის მიწოდებისას – მყიდველის მოთხოვნის შემთხვევაში (გარდა სპეციალური დამატებული ღირებულების გადასახადის ანგარიშ-ფაქტურის მიხედვით განხორციელებული მიწოდებისა, რომლებიც მოიცავს სასაქონლო ზედნადებით გათვალისწინებულ რეკვიზიტებს).

სამეწარმეო სუბიექტებად რეგისტრირებული სოციალური საწარმოს მიერ აუცილებელია „შიდა გადაზიდვის ზედნადების” გამოწერა საწყობიდან, ან სხვა ობიექტებიდან შიდა გადაზიდვების განხორციელებისას, ხოლო არასამეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირად რეგისტრირებული სოციალური საწარმოებისათვის საქველმოქმედო საქმიანობის ნაწილში ასეთი ვალდებულება კანონმდებლობით არ განისაზღვრება.

სამეწარმეო ან არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სახით რეგისტრირებულმა სოციალურმა საწარმომ, თუ ის აწვდის სარესტორნო მომსახურებას, სამეწარმეო საქმიანობისათვის ქვეყნის შიგნით საქონლის ტრანსპორტირებისას, ხოლო საქონლის მიწოდებისას − მყიდველის მოთხოვნის შემთხვევაში უნდა გამოიწეროს სასაქონლო ზედნადები, რადგან მომსახურებას თან სდევს საქონლის მიწოდება/ტრანსპორტირება. ამ ვალდებულებას განსაზღვრავს სსკ-ის 136-ე მუხლის მე-4 ნაწილი და „გადასახადების ადმინისტრირების შესახებ“ საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2010 წლის 31 დეკემბრის N996 ბრძანება (24-ე მუხლის მე-2 პუნქტი; 25¹ -ე მუხლის მე-15 პუნქტი).

სოციალური საწარმო, რომელიც ახორციელებს საქართველოში წარმოებული სოფლის მეურნეობის პირველადი (სამრეწველო გადამუშავებამდე – სასაქონლო კოდის შეცვლამდე) პროდუქციის ტრანსპორტირებას ან მიწოდებას, ზედნადების გარეშე აღნიშნული საქონლის ტრანსპორტირების/მიწოდების შემთხვევაში მასზე არ გავრცელდება საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 286-ე მუხლის პირველი ნაწილით დადგენილი პასუხისმგებლობა. შესაბამისად, სოციალურ საწარმოს, რომელიც ახორციელებს საქართველოში წარმოებული სოფლის მეურნეობის პირველადი (სამრეწველო გადამუშავებამდე – სასაქონლო კოდის შეცვლამდე) პროდუქციის ტრანსპორტირებას ან მიწოდებას, არა აქვს ვალდებულება გამოწეროს სასაქონლო ზედნადები.

დასრულებული ზედნადების კორექტირება შესაძლებელია, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ზედნადებზე გამოწერილია დღგ-ს ანგარიშ-ფაქტურა.

დასრულებული სასაქონლო ზედნადების გაუქმება შესაძლებელია ნებისმიერ დროს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ზედნადებზე გამოწერილია დღგ-ს ანგარიშ-ფაქტურა.

„გადასახადების ადმინისტრირების შესახებ” საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2010 წლის 31 დეკემბრის N996 ბრძანების თანახმად, სასაქონლო ზედნადები მომსახურების მიწოდებაზე არ გამოიწერება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მომსახურების მიწოდებას თან სდევს საქონლის რეალიზაცია.

საგადასახადო სანქცია არის პასუხისმგებლობის ზომა ჩადენილი საგადასახადო სამართალდარღვევისათვის. საგადასახადო სანქცია გამოიყენება გაფრთხილების, საურავის, ფულადი ჯარიმის, სამართალდარღვევის საქონლის ან/და სატრანსპორტო საშუალების უსასყიდლოდ ჩამორთმევის სახით, საქართველოს საგადასახადო კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევებში.

თუ კუთვნილი გადასახადის თანხა პირის მიერ საგადასახადო კანონმდებლობით დადგენილ ვადაში არ არის გადახდილი, პირი ვალდებულია გადაიხადოს შესაბამისი საურავი. საურავი ერიცხება თანხას, რომელიც არის სხვაობა პირის მიერ შეუსრულებელ საგადასახადო ვალდებულებებსა და ზედმეტად გადახდილი გადასახადების ჯამს შორის, გადასახადის გადახდის ვადის ამოწურვის დღის მომდევნო დღიდან, თითოეული ვადაგადაცილებული დღისათვის 0,05 პროცენტის ოდენობით.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 274-ე მუხლის შესაბამისად:

მომხმარებელთან ნაღდი ფულით ანგარიშსწორებისას საკონტროლო–სალარო აპარატის გარეშე მუშაობა იწვევს ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი გადასახადის გადამხდელის დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით.

მომხმარებელთან ნაღდი ფულით ანგარიშსწორებისას, ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი პირის მიერ საკონტროლო–სალარო აპარატის გამოუყენებლობა, გამოიწვევს მის დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით.

სამეწარმეო საქმიანობისათვის საქონლის სასაქონლო ზედნადების გარეშე ტრანსპორტირება, მყიდველის მოთხოვნისას სასაქონლო ზედნადების გაუცემლობა ან საქონლის შეძენისას სასაქონლო ზედნადების მიღებაზე უარის თქმა, თუ სასაქონლო ზედნადების გარეშე ტრანსპორტირებული ან მიწოდებული/მისაწოდებელი საქონლის საბაზრო ღირებულება არ აღემატება 10 000 ლარს (გარდა მრგვალი ხეტყის (მორის), ხე-მცენარის ან მათი პირველადი გადამუშავების პროდუქტების) – გამოიწვევს გადასახადის გადამხდელის დაჯარიმებას 500 ლარის ოდენობით.

სამეწარმეო საქმიანობისათვის მრგვალი ხეტყის (მორის), ხე-მცენარის ან მათი პირველადი გადამუშავების პროდუქტების სასაქონლო ზედნადების გარეშე ტრანსპორტირება, მყიდველის მოთხოვნისას სასაქონლო ზედნადების გაუცემლობა ან საქონლის შეძენისას სასაქონლო ზედნადების მიღებაზე უარის თქმა, თუ სასაქონლო ზედნადების გარეშე ტრანსპორტირებული ან მიწოდებული/მისაწოდებელი მრგვალი ხეტყის (მორის), ხე-მცენარის ან მათი პირველადი გადამუშავების პროდუქტების საბაზრო ღირებულება არ აღემატება 1 000 ლარს − იწვევს პირის დაჯარიმებას 500 ლარის ოდენობით და საქონლის ჩამორთმევას. ხოლო იმ შემთხვევაში როდესაც ხე-მცენარის ან მათი პირველადი გადამუშავების პროდუქტების საბაზრო ღირებულება აღემატება 1 000 ლარს, მაგრამ არ აღემატება 10 000 ლარს, იწვევს პირის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით და საქონლის ჩამორთმევას. 10000 ლარზე მეტი საბაზრო ღირებულების საქონელზე ზედნადების გამოუწერლობა ისჯება ჯარიმით 10 000 ლარით და საქონლის ჩამორთმევით.

დამატებული ღირებულების გადასახადის გადამხდელად რეგისტრაციის გარეშე საქმიანობა გამოიწვევს სოციალური საწარმოს დაჯარიმებას რეგისტრაციის გარეშე საქმიანობის პერიოდში განხორციელებული დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაციების თანხის 5%-ის ოდენობით. ამასთანავე, აღნიშნული ჯარიმის გამოყენების შემთხვევაში პირს დეკლარაციის დაგვიანებით წარდგენისათვის საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 274-ე მუხლით გათვალისწინებული ჯარიმა არ დაეკისრება.

„დაგროვებითი პენსიის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული დაგროვებითი საპენსიო სქემა ვრცელდება საქართველოს მოქალაქეებზე, რომლებიც არიან დასაქმებულები ან თვითდასაქმებულები და იღებენ შემოსავალს დასაქმებიდან ან თვითდასაქმებიდან, გარდა არარეზიდენტი ფიზიკური პირებისა. დაგროვებითი საპენსიო სქემა ასევე, ვრცელდება საქართველოში მუდმივად მცხოვრებ უცხო ქვეყნის მოქალაქეებსა და მოქალაქეობის არმქონე პირებზე, გარდა არარეზიდენტი ფიზიკური პირებისა.

2019 წლის 1 იანვრიდან საპენსიო სქემაში ავტომატურად გაწევრიანდება რეზიდენტი დასაქმებული საქართველოს მოქალაქე და საქართველოში მუდმივად მცხოვრები უცხო ქვეყნის მოქალაქე და მოქალაქეობის არმქონე რეზიდენტი დასაქმებული, რომელსაც 2018 წლის 6 აგვისტოსთვის ქალის შემთხვევაში ჯერ არ ქონდა შესრულებული 55 წელი, ხოლო კაცის შემთხვევაში ჯერ არ ქონდა შესრულებული 60 წელი.

იმ დასაქმებულ პირს, რომელიც 2018 წლის 6 აგვისტოს უკვე იყო 40 წლის ან მეტის, უფლება აქვს წერილობით მიმართოს საპენსიო სააგენტოს და გავიდეს დაგროვებითი საპენსიო სქემიდან ამ სქემაში სავალდებულო წესით, ავტომატურად გაწევრებიდან 5 თვის ვადაში, მაგრამ არაუადრეს გაწევრებიდან 3 თვისა.

დაგროვებითი პენსიის მიზნებისთვის დასაქმებულად ითვლება ფიზიკური პირი, რომელიც:

1. ვალდებულებებს ასრულებს იმ ურთიერთობათა ფარგლებში, რომლებიც საქართველოს სამოქალაქო კანონმდებლობით ან/და საქართველოს ან სხვა სახელმწიფოს  შრომის  კანონმდებლობით რეგულირდება;
2. ასრულებს საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში, სამართალდამცავ ორგანოებსა და მათთან გათანაბრებულ ორგანოებში ამ პირის სამსახურთან დაკავშირებულ ვალდებულებებს;
3. არის საწარმოს ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელი (დირექტორი) ან ხელმძღვანელის (დირექტორის) მოვალეობის შემსრულებელი;
4. დასაქმებულია საჯარო დაწესებულებაში „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად.

დაგროვებითი პენსიის მიზნებისთვის თვითდასაქმებულად ითვლება ინდივიდუალური მეწარმე, ფიზიკური პირი, რომელიც ახორციელებს „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ საქმიანობას, საქმიანობის იმ ნაწილში, რომელიც არ ექვემდებარება გადასახადის წყაროსთან დაკავებას.

დაგროვებით საპენსიო სქემაში გაწევრიანება ნებაყოფლობითია თვითდასაქმებული პირებისთვის. ასევე, დაგროვებით საპენსიო სქემაში ნებაყოფილობით შეუძლიათ გაწევრიანდნენ დასაქმებული ქალები, რომლებსაც 2018 წლის 6 აგვისტოს უკვე შეუსრულდათ 55 წელი ან მეტი და დასაქმებული კაცები, რომლებსაც 2018 წლის 6 აგვისტოს უკვე შეუსრულდათ 60 წელი ან მეტი.

საპენსიო შენატანი არის დაგროვებით საპენსიო სქემაში მონაწილის სასარგებლოდ, მის ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშზე ასახვის მიზნით, კანონით განსაზღვრული ოდენობითა და წესით გადახდილი თანხა. ამ თანხას იხდიან დამსაქმებელი, დასაქმებული და სახელმწიფო, თუ მონაწილე დასაქმებულია, ან/და თვითდასაქმებული და სახელმწიფო, თუ მონაწილე თვითდასაქმებულია.

დაგროვებითი საპენსიო სისტემის მართვის მიზნით, „დაგროვებითი პენსიის შესახებ“ საქართველოს კანონის საფუძველზე შეიქმნა დამოუკიდებელი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – საპენსიო სააგენტო. საპენსიო სააგენტო პასუხისმგებელია დაგროვებითი საპენსიო სქემის განხორციელებაზე, მართვასა და ადმინისტრირებაზე.

საპენსიო შენატანი უნდა განხორციელდეს რეზიდენტი პირის ყველა სარგებელზე, კერძოდ მომსახურების გაწევით მიღებულ იმ შემოსავალზე, რომელიც იბეგრება გადახდის წყაროსთან, აგრეთვე საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 101-ე მუხლით გათვალისწინებული ხელფასის სახით მიღებულ შემოსავალზე (გარდა შემოსავლისა, რომელიც, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 104-ე მუხლის შესაბამისად, არ განეკუთვნება საქართველოში არსებული წყაროდან მიღებულ შემოსავალს, როიალტით, ქირით, იჯარით მიღებული და საინვესტიციო შემოსავალი).

საპენსიო სქემაში მონაწილე ფიზიკური პირის საპენსიო შენატანების დაფინანსება ხორციელდება შემდეგნაირად:

1. დამსაქმებელი ხელფასის გაცემისას მონაწილე დასაქმებულის ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშზე ელექტრონული სისტემის მეშვეობით ახორციელებს საპენსიო შენატანს დასაქმებულზე გასაცემი დასაბეგრი ხელფასის 2 პროცენტის ოდენობით;
2. დამსაქმებელი მონაწილე დასაქმებულის სახელით, დასაქმებულის ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშზე ელექტრონული სისტემის მეშვეობით ახორციელებს საპენსიო შენატანს დასაქმებულზე გასაცემი დასაბეგრი ხელფასის 2 პროცენტის ოდენობით;
3. მონაწილე თვითდასაქმებული ახორციელებს საპენსიო შენატანს თავისი წლიური შემოსავლის 4 პროცენტის ოდენობით;
4. სახელმწიფო მონაწილის სასარგებლოდ, მონაწილის ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშზე რიცხავს 2 პროცენტს დასაქმებულის დასაბეგრი ხელფასის ან/და თვითდასაქმებულის შემოსავლის იმ მოცულობაზე, რომელიც ჯამურად არ აღემატება მონაწილის მიერ წლიური ხელფასის სახით ან/და თვითდასაქმებულის მიერ შემოსავლის სახით მიღებულ 24 000 ლარს, ან 1 პროცენტს, თუ მონაწილის მიერ ხელფასის სახით ან/და თვითდასაქმებულის მიერ შემოსავლის სახით მიღებული თანხა 24 000 ლარიდან 60 000 ლარამდეა.

სახელმწიფო საპენსიო შენატანს მას შემდეგ განახორციელებს, რაც საპენსიო სააგენტოს შეტყობინებით დადასტურდება, რომ მონაწილის ინდივიდუალურ საპენსიო ანგარიშზე აისახა დამსაქმებლის, დასაქმებულის და შესაბამისად თვითდასაქმებულის გადასახდელი საპენსიო შენატანები (შენატანი). სახელმწიფო არ განახორციელებს საპენსიო შენატანს დასაქმებულის დასაბეგრი წლიური ხელფასის ან/და თვითდასაქმებულის შემოსავლის იმ მოცულობაზე, რომელიც აღემატება 60 000 ლარს.

დამსაქმებლის მიერ დასაბეგრ ოპერაციაზე საპენსიო შენატანების გადახდისას გასათვალისწინებელია, რომ დამსაქმებლის მიერ საპენსიო შენატანების გამოანგარიშება, გადახდა და საპენსიო სააგენტოში დეკლარირება ხდება ერთდროულად. არსებობს მარტივი და დეტალური დეკლარაციები. დეკლარაციის წარმდგენმა შესაძლოა შეავსოს მათგან ერთ-ერთი. დეტალური დეკლარაცია მარტივისაგან განსხვავებით, დეტალურ ინფორმაციას იძლევა მიღებული სარგებელის სახეების შესახებ. არჩევანი დეკლარაციის წარმდგენს ეკუთვნის. დეკლარაციაში შეიტანება საპენსიო სქემაში გაწევრიანებული პირის სახელი, გვარი, პირადი ნომერი, სარგებლის თანხა, რის საფუძველზეც განისაზღვრება საპენსიო შენატანების მოცულობა. აღსანიშნავია, რომ საპენსიო შენატანების საპენსიო სააგენტოში ჩარიცხვამდე, ანუ საპენსიო სააგენტოში ბალანსის შევსებამდე, სათანადო დეკლარაციის წარდგენა ვერ მოხდება.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის თანახმად (მუხლი 165¹¹), დამსაქმებლის მიერ საკუთარი ან დასაქმებულის სახელით საპენსიო შენატანის განხორციელების ვალდებულების დარღვევის გამოვლენა (მიუხედავად გამოვლენილი დარღვევების საერთო რაოდენობისა) გამოიწვევს დაჯარიმებას 500 ლარის ოდენობით. ხოლო იგივე ქმედება, ჩადენილი განმეორებით, გამოიწვევს დაჯარიმებას 1 000 ლარის ოდენობით.

შრომითი ურთიერთობა არის შრომის ორგანიზაციული მოწესრიგების პირობებში დასაქმებულის მიერ დამსაქმებლისათვის სამუშაოს შესრულება ანაზღაურების სანაცვლოდ. შრომითი ურთიერთობა გარკვეული ნიშნებით წააგავს ნარდობის/მომსახურების ხელშეკრულებას, რომლის დროსაც ასევე ხდება ანაზღაურების სანაცვლოდ გარკვეული სამუშაოს შესრულება, თუმცა მათ შორის არის მნიშვნელოვანი განსხვავებები. მაგალითად, შრომითი ურთიერთობის დროს სამუშაოს შესრულება ხდება დასაქმებული – ფიზიკური პირის მიერ და ისიც ორგანიზაციული მოწესრიგების პირობებში, მაშინ როცა ნარდობის/მომსახურების ხელშეკრულების დროს ეს ასე შეიძლება არ ხდებოდეს. ნარდობისას შემსრულებელი/მენარდე შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური ისე იურიდიული პირი, ამასთან სამუშაოთა შესრულება არ ხდება ორგანიზაციული მოწესრიგების პირობებში. გარდა ამისა, შრომითი ურთიერთობის დროს დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულება ხდება პირადად, მაშინ როცა ნარდობის დროს ამის ვალდებულება არსებობს მაშინ, თუ ეს ხელშეკრულებით არის გათვალისწინებული ან შესასრულებელი სამუშაოს შესრულების სპეციფიკა ამას მოითხოვს.

შრომითი ურთიერთობის მიზნებისთვის, დისკრიმინაცია არის განზრახ ან გაუფრთხილებლობით პირის განსხვავება ან გამორიცხვა ან მისთვის უპირატესობის მინიჭება რასის, კანის ფერის, ენის, ეთნიკური ან სოციალური კუთვნილების, ეროვნების, წარმოშობის, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, შრომითი ხელშეკრულების სტატუსის, საცხოვრებელი ადგილის, ასაკის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, შეზღუდული შესაძლებლობის, ჯანმრთელობის მდგომარეობის, რელიგიური, საზოგადოებრივი, პოლიტიკური ან სხვა გაერთიანებისადმი (მათ შორის, პროფესიული კავშირისადმი) კუთვნილების, ოჯახური მდგომარეობის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულების გამო ან სხვა ნიშნით, რომელიც მიზნად ისახავს ან იწვევს დასაქმებასა და პროფესიულ საქმიანობაში თანაბარი შესაძლებლობის ან მოპყრობის უარყოფას ან ხელყოფას.

დისკრიმინაციის ფორმად ასევე განიხილება, სამუშაო ადგილზე შევიწროება (მათ შორის, სექსუალური შევიწროება), რაშიც მოიაზრება ზემოთ მოცემული რომელიმე ნიშნით განპირობებული არასასურველი ქცევა, რომელიც მიზნად ისახავს ან იწვევს მისი ღირსების შელახვას და მისთვის დამაშინებელი, მტრული, დამამცირებელი, ღირსების შემლახველი ან შეურაცხმყოფელი გარემოს შექმნას.

დისკრიმინაციის აკრძალვასთან დაკავშირებული დავის შემთხვევაში მტკიცების ტვირთი დამსაქმებელს ეკისრება, თუ კანდიდატი ან დასაქმებული მიუთითებს იმ ფაქტებზე ან/და გარემოებებზე, რომლებიც ქმნის საფუძველს გონივრული ვარაუდისთვის, რომ დამსაქმებელმა დისკრიმინაციის აკრძალვის შესახებ მოთხოვნა დაარღვია.

დისკრიმინაციად არ ჩაითვლება კანდიდატისადმი დადგენილი მოთხოვნები, თუ დადგენილი მოთხოვნები გამომდინარეობს სამუშაოს არსიდან ან სპეციფიკიდან ან მისი შესრულების პირობებიდან, ემსახურება კანონიერი მიზნის მიღწევას და არის მის მისაღწევად აუცილებელი და თანაზომიერი საშუალება.

გონივრული მისადაგების პრინციპი გულისხმობს დამსაქმებლის მიერ ისეთი ღონისძიებების განხორციელებას რომელიც ხელს უწყობს შრომით ურთიერთობებში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფას. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის მიმართ თანაბარი მოპყრობის პრინციპის, კერძოდ, გონივრული მისადაგების პრინციპის, დაცვის მიზნით დამსაქმებელი ვალდებულია საჭიროების შემთხვევაში განახორციელოს შესაბამისი ღონისძიებები, რათა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს ჰქონდეს თანაბარი შესაძლებლობა დასაქმების, კარიერული წინსვლის, კვალიფიკაციის ამაღლების, პროფესიული მომზადებისა და პროფესიული გადამზადების ხელმისაწვდომობისთვის, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ასეთი ღონისძიება დამსაქმებელს არაპროპორციულ ტვირთს აკისრებს. ეს ტვირთი არაპროპორციულად არ მიიჩნევა, თუ კონკრეტულ ღონისძიებასთან დაკავშირებით მოქმედებს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა სახელმწიფო მხარდაჭერის პროგრამები, შეღავათები ან/და სხვა, ალტერნატიული საშუალებები.

საქართველოს ორგანული კანონის “საქართველოს შრომის კოდექსის” მე-11 მუხლის თანახმად, დამსაქმებელი ვალდებული არ არის დაასაბუთოს თავისი გადაწყვეტილება დასაქმებაზე უარის თქმის შესახებ. ამასთან, თუ ვიხელმძღვანელებთ ამ კოდექსის და საქართველოს კანონმდებლობის, მათ შორის სამოქალაქო კოდექსის ზოგადი სულისკვეთებით, უარი არ უნდა იყოს უსაფუძვლო და არ უნდა ატარებდეს დისკრიმინაციის ნიშნებს.

არასრულ სამუშაო განაკვეთზე დასაქმებული პირი არის დასაქმებული, რომლის ნორმირებული სამუშაო დრო კვირის განმავლობაში ან საშუალოდ 1 წლამდე ხანგრძლივობის შრომითი ურთიერთობის პერიოდში ანალოგიურ პირობებში სრულ სამუშაო განაკვეთზე დასაქმებული პირის ნორმირებულ სამუშაო დროზე ნაკლებია. ამ მიზნებისთვის, სრულ სამუშაო განაკვეთზე დასაქმებული პირი არის დასაქმებული, რომელიც იმავე ფორმის შრომითი ხელშეკრულების ფარგლებში იმავე დამსაქმებლისთვის ასრულებს იმავე ან მსგავს სამუშაოს და დასაქმებულია იმავე მიმართულებით, იმავე დეპარტამენტში ან სამსახურში. იმავე მიმართულებით, იმავე დეპარტამენტში ან სამსახურში ანალოგიურ პირობებში სრულ სამუშაო განაკვეთზე დასაქმებული პირის არარსებობის შემთხვევაში გასათვალისწინებელია იმავე დამსაქმებელთან ანალოგიურ პირობებში სრულ სამუშაო განაკვეთზე დასაქმებული პირი. ასეთი პირის არარსებობის შემთხვევაში გასათვალისწინებელია საქმიანობის იმავე სფეროში სრულ სამუშაო განაკვეთზე დასაქმებული პირი.

არასრულ სამუშაო განაკვეთზე მომუშავე დასაქმებულს აქვს ყოველწლიური ანაზღაურებადი შვებულების უფლება. სრულ და არასრულ სამუშაო განაკვეთზე მომუშავე დასაქმებულთა უფლებრივი მდგომარეობა თითქმის მსგავსია. არასრულ სამუშაო განაკვეთზე მომუშავე დასაქმებულის მიმართ განსხვავებული მოპყრობა ობიექტური საფუძვლებიდან უნდა გამომდინარეობდეს. აკრძალულია შრომის პირობებთან დაკავშირებით არასრულ სამუშაო განაკვეთზე დასაქმებული პირის მიმართ განსხვავებული მოპყრობა ანალოგიურ პირობებში სრულ სამუშაო განაკვეთზე დასაქმებულ პირთან შედარებით მხოლოდ იმის გამო, რომ ეს პირი დასაქმებულია არასრულ სამუშაო განაკვეთზე, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც განსხვავებული მოპყრობა გამართლებულია ობიექტური საფუძვლით.

დასაქმებულს უფლება აქვს დასაქმდეს ერთზე მეტ სამუშაოზე. დასაქმებულის უფლება, დასაქმდეს ერთზე მეტ სრულ ან არასრულ სამუშაო განაკვეთზე, შრომითი ხელშეკრულებით შეიძლება შეიზღუდოს, თუ პირი, რომლისთვისაც უნდა შესრულდეს შეთავსებითი სამუშაო, დამსაქმებლის კონკურენტია. ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ დასაქმებულს ფაქტობრივად უნდა შეეძლოს შეთავსებითი სამუშაოს შესრულება, მისი სამუშაო განაკვეთის და შესასრულებელი სამუშაოს თავისებურებების გათვალისწინებით.

პირთან შესაძლებელია მხოლოდ ერთხელ დაიდოს შრომითი ხელშეკრულება გამოსაცდელი ვადით და მისი ვადის გაგრძელება დაუშვებელია. სხვანაირად რომ ითქვას, გამოსაცდელი ვადით შრომითი ხელშეკრულება იდება მხოლოდ ერთხელ. ამასთან აღსანიშნავია, რომ გამოსაცდელი ვადით დადებული შრომითი ხელშეკრულების ვადა არ შეიძლება აღემატებოდეს 6 თვეს.

დამსაქმებელს ეკრძალება სტაჟიორის შრომის გამოყენება იმ მიზნით, რომ თავი აარიდოს შრომითი ხელშეკრულების დადებას. სტაჟიორი არ ანაცვლებს დასაქმებულს. დამსაქმებელს არ აქვს უფლება, აიყვანოს სტაჟიორი იმ დასაქმებულის ნაცვლად, რომელთანაც შრომითი ურთიერთობა შეჩერდა ან/და შეწყდა.

ანაზღაურებისგარეშე სტაჟირების ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 6 თვეს, ხოლო ანაზღაურებადი სტაჟირების ვადა − 1 წელს. პირს უფლება აქვს, ერთსა და იმავე დამსაქმებელთან ანაზღაურებისგარეშე სტაჟირება გაიაროს მხოლოდ ერთხელ.

სტაჟიორისა და დამსაქმებლის ურთიერთობას აწესრიგებს წერილობითი ხელშეკრულება. სტაჟირების ვადის ხანგრძლივობის მიუხედავად, სტაჟიორთან ხელშეკრულება აუცილებლად უნდა დაიდოს წერილობითი ფორმით.

დამსაქმებლის მიერ დასაქმებულის მივლინებაში გაგზავნა იმ შემთხვევაში მიიჩნევა შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობის შეცვლად, თუ მივლინების დღეების რაოდენობა აღემატება შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული დღეების ოდენობას. ამასთან, თუ შრომითი ხელშეკრულებით არ არის დადგენილი მივლინებების დღეების რაოდენობა, დასაქმებულის მივლინებაში გაგზავნა იმ შემთხვევაში მიიჩნევა შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობის შეცვლად, თუ მივლინების პერიოდი წელიწადში 45 კალენდარულ დღეს აღემატება.

სამუშაო დრო არის შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობა. შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობის შეცვლა მოითხოვს მხარეთა შეთანხმებას. ამასთან, დამსაქმებელს უფლება აქვს ცალმხრივად, დასაქმებულის თანხმობის გარეშე შეცვალოს სამუშაოს დაწყების ან დამთავრების დრო არაუმეტეს 90 წუთით, რაც თავის მხრივ არ ჩაითვლება შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობის შეცვლად.

თუ იმ დასაქმებულის ჯანმრთელობის მდგომარეობა, რომელიც არის ორსული, ახალნამშობიარები ან მეძუძური ქალი, სამედიცინო დასკვნის თანახმად, არ იძლევა შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სამუშაოს შესრულების შესაძლებლობას, მას გონივრული მისადაგების ფარგლებში უფლება აქვს, მოითხოვოს იმავე დამსაქმებელთან თავისი ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესაბამისი სამუშაოს შესრულება.

ნორმირებული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს. სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში, სადაც წარმოების/სამუშაო პროცესის 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტი რეჟიმია, ნორმირებული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 48 საათს. სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე დარგების ჩამონათვალი განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის მიერ სოციალურ პარტნიორებთან კონსულტაციის შემდეგ.

საქართველოს შრომის კოდექსი დღის სამუშაოზე დასაქმებული სრულწლოვანი პირებისთვის არ ადგენს ყოველდღიური სამუშაო დროის მაქსიმალურ ხანგრძლივობას. აღნიშნული განისაზღვრება შრომითი ხელშეკრულებით. ამასთან, საქართველოს შრომის კოდექსი ასეთ მინიმალურ სტანდარტს ადგენს არასრულწლოვანი და ღამის სამუშაოზე დასაქმებული პირებისთვის. კერძოდ:

16 წლიდან 18 წლამდე არასრულწლოვანის სამუშაო დროის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს სამუშაო დღის განმავლობაში 6 საათს.
14 წლიდან 16 წლამდე არასრულწლოვანის სამუშაო დროის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს სამუშაო დღის განმავლობაში 4 საათს.
მძიმე, მავნე ან საშიშპირობებიან სამუშაო პირობებში ღამის სამუშაოზე დასაქმებული პირისთვის 24 საათის განმავლობაში მაქსიმალური სამუშაო დრო 8 საათს არ უნდა აღემატებოდეს. ამასთან, ეს წესი არ ვრცელდება ცვლაში მუშაობის შემთხვევაზე.

საქართველოს შრომის კოდექსის თანახმად, სამუშაო დღეებს/ცვლებს შორის დასაქმებულის უწყვეტი დასვენების ხანგრძლივობა არ უნდა იყოს 12 საათზე ნაკლები. გარდა ამისა, დამსაქმებელი ვალდებულია უზრუნველყოს დასაქმებული დასვენებით 7-დღიანი პერიოდის განმავლობაში უწყვეტად არანაკლებ 24 საათისა. მხარეთა შეთანხმებით შესაძლებელია დასაქმებულმა არაუმეტეს 14 დღის განმავლობაში მიმდევრობით ორჯერ ისარგებლოს 24-საათიანი დასვენების დროით.

გარდა ზემოაღნიშნული საერთო სტანდარტებისა, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის კანონიერ წარმომადგენელს ან მხარდამჭერს უფლება აქვს, დასვენების დღეების გარდა, თვეში ერთხელ ისარგებლოს დამატებითი ანაზღაურებადი დასვენების დღით ან დამსაქმებელს შეუთანხმოს შრომის შინაგანაწესით გათვალისწინებულისგან განსხვავებული სამუშაო დრო.

დამსაქმებელი ვალდებულია სამუშაო დღეს წერილობით ან/და ელექტრონულად აღრიცხოს დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი დრო და სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) აღრიცხვის ყოველთვიური დოკუმენტი გააცნოს დასაქმებულს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც, სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ეს შეუძლებელია. დამსაქმებელი ვალდებულია სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) აღრიცხვის დოკუმენტი შეინახოს 1 წლის განმავლობაში.

სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმას განსაზღვრავს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრი სოციალურ პარტნიორებთან კონსულტაციის შემდეგ. სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმა განსაზღვრულია მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის N01-15/ნ ბრძანებით.

დასაქმებულის მიერ ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულება ხდება მისი თანხმობით. ამასთან, საქართველოს შრომის კოდექსი ითვალისწინებს ისეთ შემთხვევებს, როცა მას ევალება ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულება, კერძოდ, დასაქმებული ვალდებულია შეასრულოს ზეგანაკვეთური სამუშაო სტიქიური უბედურების თავიდან ასაცილებლად ან\და მისი შედეგების ლიკვიდაციისთვის (ანაზღაურების გარეშე), აგრეთვე საწარმოო ავარიის თავიდან ასაცილებლად ან\და მისი შედეგების ლიკვიდაციისთვის (სათანადო ანაზღაურებით). აღსანიშნავია, რომ აკრძალულია იმ დასაქმებულის, რომელიც არის ორსული, ახალნამშობიარები ან მეძუძური ქალი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი, არასრულწლოვანი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის კანონიერი წარმომადგენელი ან მხარდამჭერი ან რომელსაც ჰყავს 3 წლამდე ბავშვი, ზეგანაკვეთურ სამუშაოზე დასაქმება მისი თანხმობის გარეშე.

საქართველოს შრომის კოდექსის თანახმად, დასაქმებულის მიერ ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულება უნდა ანაზღაურდეს შრომის ანაზღაურების გაზრდილი ოდენობით ან დასაქმებულს უნდა მიეცეს პროპორციული დამატებითი დასვენების დრო. საქართველოს შრომის კოდექსის თანახმად, არ ანაზღაურდება დასაქმებულის მიერ სტიქიური უბედურების თავიდან ასაცილებლად ან/და მისი შედეგების ლიკვიდაციისთვის შესრულებული ზეგანაკვეთური სამუშაო. ზეგანაკვეთური სამუშაო ანაზღაურდება შრომის ანაზღაურების საათობრივი განაკვეთის გაზრდილი ოდენობით, რომლის ოდენობაც განისაზღვრება მხარეთა შეთანხმებით ან/და შრომის შინაგანაწესით (თუ ის შრომითი ხელშეკრულების ნაწილია). ამასთან, მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების სანაცვლოდ დასაქმებულისათვის პროპორციული დამატებითი დასვენების დროის მიცემაზე.

ზეგანაკვეთური სამუშაო უნდა ანაზღაურდეს ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულების შემდეგ გადასახდელ ყოველთვიურ შრომის ანაზღაურებასთან ერთად. ამასთან, ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების სანაცვლოდ პროპორციული დამატებითი დასვენების დრო დასაქმებულს უნდა მიეცეს ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულებიდან არაუგვიანეს 4 კვირისა, თუ მხარეთა შეთანხმებით სხვა რამ არ არის განსაზღვრული.

უქმე დღეების ჩამონათვალი განისაზღვრება საქართველოს შრომის კოდექსით. გარდა კოდექსისა, სხვა უქმე დღეები შეიძლება დადგინდეს სხვა საკანონმდებლო აქტით (მაგ: საარჩევნო კოდექსის მიხედვით არჩევნების დღე უქმე დღეა) და საქართველოს მთავრობის დადგენილებით.

საქართველოს შრომის კოდექსის თანახმად, ყოველწლიური ანაზღაურებადი შვებულების ხანგრძლივობა განისაზღვრება წელიწადში სულ მცირე 24 სამუშაო დღით. გარდა ამისა, მძიმე, მავნე და საშიშპირობებიან სამუშაოზე მომუშავე დასაქმებულს უნდა მიეცეს დამატებით ანაზღაურებადი შვებულება წელიწადში სულ მცირე 10 კალენდარული დღე. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს შრომის კოდექსი ადგენს ყოველწლიური ანაზღაურებადი შვებულების მინიმალურ ოდენობებს, შესაბამისად შრომის ხელშეკრულებით ან/და შრომის შინაგანაწესით (თუ ის შრომითი ხელშეკრულების შემადგენელი ნაწილია) შეიძლება განისაზღვროს ყოველწლიური ანაზღაურებადი შვებულების უფრო მეტი ოდენობა.

დასაქმებულს თავისი მოთხოვნის საფუძველზე ეძლევა ორსულობისა და მშობიარობის გამო ანაზღაურებადი შვებულება 126 კალენდარული დღის ოდენობით, ხოლო მშობიარობის გართულების ან ტყუპის შობის შემთხვევაში − 143 კალენდარული დღის ოდენობით. დასაქმებულს უფლება აქვს, ეს შვებულება, თავისი შეხედულებისამებრ, გადაანაწილოს ორსულობისა და მშობიარობის შემდგომ პერიოდებზე. შვებულება ანაზღაურდება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით და ოდენობით. გარდა ამისა, დამსაქმებელი და დასაქმებული შეიძლება შეთანხმდნენ აღნიშნული შვებულებების დამატებით ანაზღაურებაზე.

დასაქმებულს თავისი მოთხოვნის საფუძველზე ეძლევა ბავშვის მოვლის გამო შვებულება 604 კალენდარული დღის ოდენობით, ხოლო მშობიარობის გართულების ან ტყუპის შობის შემთხვევაში − 587 კალენდარული დღის ოდენობით. ამ შვებულებიდან ანაზღაურებადია 57 კალენდარული დღე. შვებულება ანაზღაურდება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით და ოდენობით. გარდა ამისა, დამსაქმებელი და დასაქმებული შეიძლება შეთანხმდნენ აღნიშნული შვებულებების დამატებით ანაზღაურებაზე.

ბავშვის მოვლის გამო 604 კალენდარულ დღიანი (ან შესაბამისად 587 დღიანი) შვებულება შეუძლია მთლიანად ან ნაწილობრივ გამოიყენოს ბავშვის დედამ ან მამამ. რაც შეეხება ორსულობისა და მშობიარობის გამო შვებულებას, ამ შვებულებით სარგებლობა ბავშვის დედის ექსკლუზიური უფლებაა, თუმცა ბავშვის მამას უფლება აქვს, ისარგებლოს აღნიშნული შვებულების იმ დღეებით, რომლებიც ბავშვის დედას არ გამოუყენებია.

დასაქმებულს თავისი თხოვნის საფუძველზე, მთლიანად ან ნაწილ–ნაწილ, მაგრამ არანაკლებ წელიწადში 2 კვირისა, ეძლევა ბავშვის მოვლის გამო დამატებითი, ანაზღაურების გარეშე შვებულება 12 კვირის ოდენობით, სანამ ბავშვს შეუსრულდება 5 წელი. ბავშვის მოვლის გამო დამატებითი შვებულება მიეცემა ნებისმიერ პირს, რომელიც ფაქტობრივად უვლის ბავშვს (მშობელი, ბებია, ბაბუა და სხვა).

შრომის ანაზღაურების ფორმა და ოდენობა განისაზღვრება შრომითი ხელშეკრულებით. ამასთან, შრომის ანაზღაურება არის ძირითადი ან მინიმალური ანაზღაურება ან ხელფასი ან ნებისმიერი სხვა ანაზღაურება, რომელიც გადახდილია ფულადი ფორმით ან ნატურით და რომელსაც პირდაპირ ან არაპირდაპირ იღებს დასაქმებული დამსაქმებლისგან სამუშაოს შესრულების სანაცვლოდ.

შრომის ანაზღაურების გადახდის წესიც განისაზღვრება შრომითი ხელშეკრულებით, ამასთან დაცული უნდა იქნეს საქართველოს შრომის კოდექსით დადგენილი მინიმალური სტანდარტი რაც გულისხმობს შრომის ანაზღაურების არანაკლებ თვეში ერთხელ გაცემას.

ქალისა და მამაკაცისათვის თანაბარი შრომის ანაზღაურების გადახდის პრინციპი გულისხმობს, რომ დამსაქმებელი ვალდებულია ქალი და მამაკაცი დასაქმებულების მიერ თანაბარი სამუშაოს შესრულების შემთხვევაში უზრუნველყოს მათთვის თანაბარი შრომის ანაზღაურების გადახდა.

დასაქმებულს უფლება აქვს, პირვანდელ ან ტოლფას სამუშაო ადგილზე აღდგენის ან მის ნაცვლად დაკისრებული კომპენსაციის გადახდის გარდა, ასევე მოითხოვოს იძულებითი განაცდურის ანაზღაურება შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის თარიღიდან შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ დამსაქმებლის გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის თაობაზე სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების აღსრულების თარიღამდე.

მასობრივ დათხოვნად მიიჩნევა დამსაქმებლის მიერ შრომითი ხელშეკრულების 30 კალენდარული დღის განმავლობაში ისეთი საფუძვლით შეწყვეტა, რომელიც არ არის განპირობებული დასაქმებულის პიროვნებით ან ქცევით ან შრომითი ხელშეკრულების ვადის გასვლით:

არანაკლებ 10 დასაქმებულთან − იმ ორგანიზაციაში, რომელშიც დასაქმებულთა რაოდენობა 20-ზე მეტია, მაგრამ 100-ზე ნაკლებია;
დასაქმებულთა არანაკლებ 10 პროცენტთან − იმ ორგანიზაციაში, რომელშიც დასაქმებულთა რაოდენობა 100-ზე მეტია.

შრომითი ნორმების დაცვაზე სახელმწიფო ზედამხედველობას ახორციელებს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – შრომის ინსპექციის სამსახური. 2021 წლამდე შრომის ინსპექციის მანდატი ვრცელდებოდა მხოლოდ შრომის უსაფრთხოების ნორმების დაცვის ზედამხედველობაზე, ხოლო 2021 წლის 1 იანვრიდან შრომის ინსპექციის მანდატი გაფართოვდა და მისი უფლებამოსილებები ასევე გავრცელდა შრომის ნორმების სხვა ასპექტებზეც.

ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა დადგენილია საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“, „შრომის უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის და „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შრომითი ნორმების დარღვევაზე. ამასთან, ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა არ დგინდება შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის ნორმების დარღვევაზე, შესაბამისად ამ საკითხებზე არ ვრცელდება შრომის ინსპექციის სამსახურის მანდატი.

შრომითი ნორმების დარღვევისთვის ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა და ადმინისტრაციული სახდელები განისაზღვრება საქართველოს ორგანული კანონით „საქართველოს შრომის კოდექსით“ და „შრომის უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით. ადმინისტრაციული სახდელის სახით დამსაქმებელის მიმართ შეიძლება გამოყენებული იქნეს გაფრთხილება ან ჯარიმა ზემოაღნიშნული კანონებით გათვალისწინებული ოდენობით. გარდა ამისა, „შრომის უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში ასევე შეიძლება გამოყენებული იქნეს ადმინისტრაციული სახდელი – სამუშაო პროცესის შეჩერების სახით. ადმინისტრაციული სახდელის შერჩევისას გაითვალისწინება დარღვევის ხასიათი, ინტენსივობა, დამსაქმებლის შემოსავლის ოდენობა და სხვა.

საქართველოს კანონმდებლობაში 2016 წლის ბოლოდან შესული ცვლილებების მიხედვით, საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო აწარმოებს ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრს, სადაც ხდება ეკონომიკურ საქმიანობათა რეგისტრაცია. ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრი განსხვავდება მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) პირების რეესტრისაგან. კერძოდ:

მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრი დაკავშირებულია სუბიექტის შექმნის და შეწყვეტის რეგისტრაციასთან. შესაბამისად ეს რეესტრი არის „მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონით და საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრული სუბიექტების სავალდებულო სარეგისტრაციო მონაცემების, მათში ცვლილებისა და მათი შეწყვეტის შესახებ მონაცემთა ერთობლიობა.
ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრი დაკავშირებულია რეგისტრირებული სუბიექტის მიერ განსაზღვრული სახის ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელებასთან. შესაბამისად, ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრში რეგისტრირდება მონაცემები სუბიექტების ეკონომიკურ საქმიანობათა, მათში ცვლილებისა და მათი შეწყვეტის შესახებ, აგრეთვე ეკონომიკური საქმიანობის ადგილის (მისამართის) შესახებ.

ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრში ეკონომიკური საქმიანობის რეგისტრაცია ნებაყოფლობითია, გარდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულია შემთხვევები, როცა სავალდებულოა ეკონომიკური საქმიანობის ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრში რეგისტრაცია. შესაბამისად სუბიექტს შესაბამისი ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელების უფლება ენიჭება მარეგისტრირებელი ორგანოს მიერ რეგისტრაციის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ. აღნიშნული მოთხოვნები ვრცელდება როგორც მეწარმე სუბიექტებზე, ისე არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიულ პირებზე, თუ ისინი ახორციელებენ სავალდებულოდ რეგისტრაციას დაქვემდებარებულ ეკონომიკურ საქმიანობას. ამასთან, სავალდებულო რეგისტრაციას დაქვემდებარებული ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელება ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრში რეგისტრაციის გარეშე, იწვევს კანონმდებლობით დადგენილ ფინანსურ პასუხისმგებლობას. მოქმედი კანონმდებლობით, ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრში, სავალდებულოდ რეგისტრაციას დაქვემდებარებული საქმიანობის სახეებში შედის:

„სურსათის/ცხოველის საკვების უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის კოდექსით” გათვალისწინებული საქმიანობა, რომელიც უკავშირდება სურსათის/ცხოველის საკვების, ცხოველის, მცენარის, ცხოველური და მცენარეული პროდუქტების, ვეტერინარული პრეპარატის, პესტიციდის, აგროქიმიკატის წარმოებას, პირველად წარმოებას, გადამუშავებას, დისტრიბუციას, აგრეთვე ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის სფეროებში მომსახურებას;
,,შრომითი მიგრაციის შესახებ” კანონით გათვალისწინებული საქმიანობა, რომელიც დაკავშირებულია საქართველოს ფარგლებს გარეთ შრომით მოწყობასთან ან/და შრომით მოწყობაში დახმარებასთან;
,,საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ” კანონით გათვალისწინებული საზოგადოებრივი მნიშვნელობის დაწესებულებების საქმიანობა, სადაც ხორციელდება ესთეტიკური და კოსმეტიკური პროცედურები;
„შრომის უსაფრთხოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის შესაბამისად, საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული მომეტებული საფრთხის შემცველი, მძიმე, მავნე და საშიშპირობებიანი სამუშაოების წარმოება (საქართველოს მთავრობის 2018 წლის 27 ივლისის N381 დადგენილება).
საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა საქმიანობები (ასეთის არსებობისას).

საქმიანობის ეკონომიკური საქმიანობის რეგისტრაციისათვის, საჯარო რეესტრის ეროვნულ სააგენტოში წარდგენილ უნდა იქნას უფლებამოსილი პირის განცხადება ეკონომიკური საქმიანობის რეგისტრაციის შესახებ და ინფორმაცია საქმიანობის კონკრეტული სახეებისა და საქმიანობის ადგილის (მისამართის) შესახებ ელექტრონული ფორმით. ეკონომიკურ საქმიანობათა რეესტრში რეგისტრაციის შედეგად მზადდება ამონაწერი, რომელიც ასახავს ეკონომიკური საქმიანობების შესახებ ძალაში მყოფ მონაცემებს.

მოხალისეობასთან დაკავშირებული საკითხების მარეგულირებელ ძირითად საკანონმდებლო აქტს წარმოადგენს „მოხალისეობის შესახებ” საქართველოს კანონი, რომლის მიხედვითაც მოხალისეობა არის ამ კანონით დადგენილი ორგანიზაციული მოწესრიგების ფარგლებში ფიზიკური პირის მიერ საკუთარი ცოდნითა და უნარით, ნებაყოფლობით და უანგაროდ განხორციელებული საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმიანობა. ეს კანონი არ არეგულირებს ინდივიდუალურ მოხალისეობას. გარდა ზემოაღნიშნულისა, აღსანიშნავია, რომ სამოქალაქო უსაფრთხოების სფეროში მოხალისეობასთან დაკავშირებულ საკითხებს არეგულირებს არა „მოხალისეობის შესახებ” საქართველოს კანონი, არამედ „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ” საქართველოს კანონი.

„მოხალისეობის შესახებ” საქართველოს კანონი არეგულირებს ორგანიზაციულ მოხალისეობას, ანუ მოხალისეობას, რომელიც ხორციელდება მასპინძელი ორგანიზაციის ორგანიზაციულ საწყისებზე. შესაბამისად, იმისათვის რომ ურთიერთობა მოხალისეობით ურთიერთობად ჩაითვალოს, ის უნდა აკმაყოფილებდეს ამ კანონის მოთხოვნებს. ამასთან, საქართველოს კანონმდებლობა არ არეგულირებს ინდივიდუალურ მოხალისეობას, შესაბამისად, იგი არ ზღუდავს ფიზიკურ პირს, დამოუკიდებლად, ამ კანონით დადგენილი ორგანიზაციული მოწესრიგების გარეშე, მოხალისეობრივ საწყისებზე განახორციელოს საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმიანობა.

„მოხალისეობის შესახებ” საქართველოს კანონი (მუხლი 3) განსაზღვრავს იმ სუბიექტების ჩამონათვალს, რომლებიც შეიძლება იყვნენ მასპინძელი ორგანიზაციები. ზოგადი წესის მიხედვით, სამეწარმეო იურიდიული პირის ფორმით არსებული სუბიექტი ვერ იქნება მასპინძელი ორგანიზაცია. აქედან გამონაკლისი არის მხოლოდ სამეწარმეო იურიდიული პირის ფორმით არსებული სამედიცინო დაწესებულებები და ავტორიზებული საგანმანათლებლო დაწესებულებები. ისინი შეიძლება იყვნენ მასპინძელი ორგანიზაციები. ხოლო, ყველა სხვა შემთხვევაში, სამეწარმეო იურიდიული პირი ვერ იქნება მასპინძელი ორგანიზაცია. რაც შეეხება, არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფორმით არსებულ სოციალურ საწარმოებს, ისინი შეიძლება იყვნენ მასპინძელი ორგანიზაციები, იმ პირობით თუ ისინი ახორციელებენ საქმიანობას „მოხალისეობის შესახებ” საქართველოს კანონის მე-2 მუხლით გათვალისწინებულ საზოგადოებრივად სასარგებლო სფეროებში (ადამიანის უფლებების დაცვა, სიღარიბის დაძლევა, ჯანმრთელობის დაცვა, გარემოს დაცვა, სოფლის მეურნეობის განვითარების ხელშეწყობა, ახალგაზრდობისა და ბავშვთა საკითხები და სხვა). მოხალისეობითი შრომის გამოყენება უნდა მოხდეს საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმიანობისთვის, „მოხალისეობის შესახებ” საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ სფეროებში.

საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსის მინიჭება გულისხმობს, უკვე რეგისტრირებული ორგანიზაციული წარმონაქმნისთვის დამატებითი სტატუსის მინიჭებას – საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსის სახით. მიუხედავად იმისა, რომ რიგი ორგანიზაციული წარმონაქმნების, მათ შორის არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების საქმიანობა არსებითად საქველმოქმედო საქმიანობას წარმოადგენს, ისინი ავტომატურად არ ითვლებიან საქველმოქმედო ორგანიზაციებად. იმისათვის, რომ ისინი ჩაითვალონ საქველმოქმედო ორგანიზაციებად, აუცილებელია, რომ მათ კანონმდებლობით დადგენილი წესით მიიღონ ასეთი სტატუსი.
საქველმოქმედო სტატუსის მისაღებად ორგანიზაცია უნდა აკმაყოფილებდეს „საქართველოს საგადასახადო კოდექსის” 32-ე მუხლით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს, მათ შორის შექმნილი უნდა იყოს საქველმოქმედო საქმიანობის განსახორციელებლად და უნდა გააჩნდეს საქველმოქმედო საქმიანობის არანაკლებ 1 წლის გამოცდილება. თუ რა ჩაითვლება საქველმოქმედო საქმიანობად განსაზღვრულია „საქართველოს საგადასახადო კოდექსის” მე-10 მუხლით. კოდექსით დადგენილი დოკუმენტების წარდგენის საფუძველზე, საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსის მინიჭებას, გაუქმებასა და ჩამორთმევას შესაბამისი საგადასახადო ორგანოს წარდგინებით ახორციელებს შემოსავლების სამსახურის უფროსი საქართველოს ფინანსთა მინისტრთან შეთანხმებით.
საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსის მინიჭების, გაუქმების, ჩამორთმევის და აღდგენის საკითხები განისაზღვრება საქართველოს საგადასახადო კოდექსით.

საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსი შეიძლება მიენიჭოს მხოლოდ არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფორმით არსებულ სუბიექტს, რომელიც ახორციელებს სოციალურ მეწარმეობას. შესაბამისად, საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსი ვერ მიენიჭება „მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონის შესაბამისად შექმნილ მეწარმე იურიდიულ პირებს. ამასთან, არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფორმით არსებულ სოციალურ საწარმოს, საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსი შეიძლება მიენიჭოს იმ შემთხვევაში, თუ ის შექმნილია საქველმოქმედო საქმიანობის განსახორციელებლად და აკმაყოფილებს საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 32-ე მუხლით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს. აღსანიშნავია, რომ საქველმოქმედო ორგანიზაციისთვის სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელება უნდა ატარებდეს დამხმარე ხასიათს და იგი უნდა ემსახურებოდეს ამ ორგანიზაციის ძირითადი მიზნების მიღწევას.